A primeira lei educativa integral e racional en España foi a Lei de Instrución Pública de 1857, coñecida como Lei Moyano. Promulgada durante o reinado de Isabel II, tentou solucionar o grave problema de analfabetismo que sufría o país.

Aínda que o sistema educativo recollerá variacións nas alternancias de gobernos conservadores e liberais, coa Lei Moyano #implantar definitivamente os grandes principios do moderantismo histórico:

• gratuidade relativa para ensino primario
• centralización
• uniformidade
• secularización e
• liberdade de ensino limitado

A lei regula tamén os requisitos para obter autorización dos centros privados, a formación e titulación esixida para impartir formación e o rumbo de xénero en todo o sistema formativo.

A estrutura do sistema educativo era basicamente a seguinte:

• Primeiro Ensino impartido nas escolas e de carácter gratuíto.
• Segundo Ensino, impartida en institutos, outorgaban o dereito para examinarse para obter o grao de Bacharel en Artes (imprescindible para principiar os ensinos facultativos e recomendable para optar aos ensinos superiores).
• Ensinos facultativos (inicialmente Filosofía, Dereito, Ciencias, Medicina, Farmacia e Teoloxía), que se impartían nas Universidades, daban acceso ao título de Bacharel, Licenciado e de continuarse, ao título de doutor;
• Ensinos Superiores, impartidas nas Escolas Superiores para títulos de Enxeñería, Belas Artes (Arquitectura, Pintura e escultura, Música…), Diplomática e Notariado;
• Ensinos Profesionais que se impartían en centros específicos para títulos de Mestre de primeiro ensino, Veterinario, Profesores mercantís, Náutica, e de Mestres de Obras/Aparelladores/ Agrimensores.

A Lei Moyano manterase en vigor máis dun século.

Lei sobre Educación Primaria de 1945. Promulgada na posguerra española, esta lei só afectou ao ensino primario e foi complementada, tardíamente, por un Decreto de 1967. Recollía a ideoloxía do réxime de Franco considerando á educación como un dereito da familia, a Igrexa e o Estado:

• Carácter confesional, patriótico, social, intelectual, físico e profesional.
• Obrigatoriedade e gratuidade
• Separación de sexos
• Uso preceptivo da lingua española en todo o territorio nacional

O ensino primario comprendía desde os seis aos doce anos e impartíase en diversos tipos de escolas: nacionais, da Igrexa, de padroado e privadas. O currículo estaba centralizado e organizado de forma cíclica, agrupando os coñecementos en tres tipos: instrumentais, formativos e complementarios.

Esta lei establecía os dereitos e deberes dos mestres e determina a súa formación e o sistema de ingreso mediante oposición no Corpo do Maxisterio Nacional Primario.

Lei de Ordenación do Ensino Medio de 1953

Esta lei, homóloga á anterior, regulaba o ensino secundario ou medio e tamén foi reformada en 1967. Era unha lei confesional e ideolóxica. Aos ensinos medios accedíase mediante unha proba de ingreso. A ordenación establecía bacharelatos de plan xeral e de plan especial. O bacharelato de plan xeral constaba dun bacharelato elemental de catro anos de duración, unha reválida para acceder ao bacharelato superior de dous cursos máis e outra reválida. O bacharelato de plan especial, laboral, constaba de cinco cursos e outras dúas reválidas. Ademais, existía un curso de preparación para a Universidade.

Lei Xeral de Educación de 1970

A necesidade de cambio nos anos 70 era patente en España no nivel social, no político e no educativo. Era necesaria unha lei que abarcase a totalidade do sistema educativo nacional. Pretendíase dotar ao país dun sistema educativo máis xusto, máis eficaz e máis en consonancia coas necesidades dos españois. Os criterios básicos para esta lei foron a unidade, abarcando os distintos niveis educativos, a interrelación entre eles, e a flexibilidade. A promulgación desta transcendental lei educativa tivo lugar sendo ministro de Educación o Sr. J. L. Villar Palasí e estableceu a estrutura do sistema educativo:

✔ Educación Maternal, de dúas a catro anos. Era voluntaria e impartíase fundamentalmente en centros privados e garderías.

✔ Educación Preescolar, de catro a seis anos. Era voluntaria e impartíase en centros públicos e privados por profesores especialistas en Preescolar. O currículo limitábase aos aspectos madurativos e á preparación para as materias instrumentais: prelectura, preescritura e precálculo.

✔ Educación Xeral Básica ( EGB), de seis a catorce anos. Era obrigatoria e gratuíta. Os oito cursos estaban divididos en dúas etapas (Primeira Etapa os cinco primeiros cursos e Segunda Etapa, os tres restantes) e tres ciclos:

• O Ciclo Inicial, de seis a oito anos de idade, comprendía os dous primeiros cursos.
• O Ciclo Medio, de oito a once anos, abarcaba os cursos terceiro, cuarto e quinto.
• O Ciclo Superior, de doce a catorce anos, comprendía os tres últimos cursos.

O alumnado podía obter un destes dous títulos:

• Graduado Escolar, cando se superaban con éxito os obxectivos dos oito cursos de EGB. Permitía ao alumnado continuar estudos de Bacharelato ou de Formación Profesional.
• Certificado de Escolaridad, que acreditaba cursar os oito anos de escolaridad pero non informaba do seu aproveitamento. Só daba acceso á Formación Profesional ou ao abandono do sistema educativo.

A estrutura interna das materias estableceuse nas Novas Orientacións Pedagóxicas (1970). O profesorado nesta Lei abarcou aos antigos Mestres de Primaria homologados cos procedentes da Reforma que por primeira vez incluíaos na Universidade con rango de Diplomados Universitarios e títulos de profesores de Educación Xeral Básica.

✔ Bacharelato Unificado Polivalente ( BUP). Constaba de tres cursos, dos quince aos dezaoito anos. Había materias comúns no primeiro curso e unha moderada diversificación despois en función da especialidade (letras, ciencias, e mixtos de ambos os). Ao seu termo, se se superaban con éxito os ensinos, obtíñase o título de Bacharel. Para acceder á Universidade era preciso facer o Curso de Orientación Universitaria ( COU), que naceu coa pretensión de orientar ao alumno na elección de carreira e terminou sendo un cuarto curso de Bacharelato, destinado, se seica, a superar a proba de Selectividade.

✔ Formación Profesional, destinada aos alumnos que non obtivesen do Graduado Escolar ou ben aos que lles interesase unha cualificación profesional para o mundo do traballo. Tiña dous niveis: Formación Profesional de Primeiro Grao, de dous anos de duración, e a cuxo termo se obtiña o título de Técnico Auxiliar se se superan os estudos (ou o Certificado de Escolaridad se non se superan); e Formación Profesional de Segundo Grao, de tres curso de duración, que permitía obter o título de Técnico Especialista. A Formación Profesional cursábase en Institutos de Formación profesional.

✔ A Educación Especial viuse fortemente potenciada con esta lei, do mesmo xeito que a Educación de Adultos e a Educación a Distancia, coa creación do CENEBAD (Centro Nacional de Educación Básica a Distancia), o INBAD (Instituto Nacional de Bacharelato a Distancia) e a UNED (Universidade Nacional de Educación a Distancia).

✔ A Educación Superior impartíase nas Universidades, ás que se accedía despois de cursar o COU ou a FP2. Tiña tres niveles:

• Diplomatura ou primeiro ciclo, de tres anos de duración. Cursábase nas Escolas Universitarias e non era preciso superar a Selectividade. Ao seu termo se obteníua o Título de Diplomado.
• Licenciatura, Enxeñería ou Arquitectura, de cinco anos de duración. Cursábase nas Facultades Universitarias despois de superar a Selectividade.
• Doutoramento, máximo título universitario. Esixía cursar determinados créditos repartidos en dous anos e terminaba coa presentación da tese doutoral.

O modelo de ensino seguido nesta Lei foi tecnocrático, de liña conductista. Seguía en termos xerais unha idea da aprendizaxe de tipo proceso-produto. O modelo de profesor foi consecuentemente técnico e competente que deseñe bos programas con obxectivos claros e medibles.

A Lei Xeral de Educación supuxo un forte impulso á educación española ao reforzar e unificar o sistema educativo, e introducir innovacións curriculares, organizativas e tecnolóxicas. Entre as medidas máis progresistas e avanzadas da LGE destacan:

• É a primeira vez que en España, despois da Lei de Moyano, promúlgase unha Lei que regula todo o sistema educativo, desde a educación preescolar ata a universitaria.
• Creación dun tronco común, a Educación Xeral Básica, de oito anos de duración.
• Introdución da Formación Profesional no sistema educativo ordinario e a súa conexión coa Universidade.
• Dignificación e elevación da carreira de Maxisterio ao rango universitario.
• Establecemento dun sistema de bolsas para lograr a igualdade de oportunidades entre os estudantes.
• Institucionalización da orientación escolar, persoal e profesional.
• Conseguiu, por primeira vez, a plena escolarización dos españois nos niveis obrigatorios, evitando a prematura selección.
• Recomendación de métodos activos, individuais, orixinais e creativos.
• Introdución do concepto de avaliación continua.

Caos político e lexislativo

• Lei Orgánica reguladora do Dereito á Educación (LODE) de 3 de xullo de 1985

Coñecida polas súas siglas LODE, non é unha lei que afecta á estrutura do sistema educativo, senón que regula a dualidade de centros docentes, a participación no ensino da comunidade educativa, o dereito á educación e determina a dirección democrática, fronte á tecnocrática anterior. O seu desenvolvemento máis concreto nos temas citados consta no RD 2376/1985. Este Decreto foi modificado parcialmente polos Regulamentos Orgánicos de Escolas de Educación Infantil e de Colexios de Educación Primaria e de Institutos de Secundaria e pola Orde do 29 de xuño de 1994 pola que se aproban as instrucións que regula a organización e funcionamento das Escolas de Educación Infantil e dos Colexios de Educación Primaria. Foi reformada en case a súa totalidade pola LOPEG (Lei Orgánica de 9/1995 do 20 de novembro) da avaliación, a participación e o goberno de centros docentes.

• 1990: Lei Orgánica de Ordenación Xeneral do Sistema Educativo de España (LOGSE)

• 2002: Lei Orgánica de Calidade da Educación (LOCE) de 2002

• 2006: Lei Orgánica de Educación (España) (LOE)

• 2013: Lei Orgánica para a Mellora da Calidade Educativa (LOMCE)

**Contribucións a unha historia da Universidad Popular da Coruña** - Antón Capelán Rey

RESUMO: Unha aproximación histórica á Universidad Popular da Coruña (1906-1916,1927-1930), creada por membros cualificados da nova xeneración de intelectuais, profesionais e políticos. Procuramos describir tanto o contexto político republicano en que xorde esta institución de educación postescolar, como as súas actividades: cursos, conferencias, visitas, excursións e publicacións.