Herramientas de usuario

Herramientas del sitio


normalizacion_democratica_y_vertebracion_politica

¡Esta es una revisión vieja del documento!


Normalización democrática e vertebración política

O 3 de abril de 1979, tras o referendo da cidadanía da Constitución de 1978 celébranse as primeiras eleccións municipais, que abriron o camiño da normalidade democrática en España e da vertebración política da sociedade española. — Provincias e concellos

  • Época: Reinado Isabel II
  • Inicio: Año 1833
  • Fin: Año 1868
  • Antecedente: Poder, política e políticos
  • (C) Germán Rueda

Fronte á administración local do Antigo Réxime, caracterizada pola súa falta de uniformidade e certa confusión de poderes, o Estado liberal tentou a unidade administrativa e a división de poderes.

A nova división provincial foi realizada en 1833 por Javier de Burgos. Os territorios provinciais baseáronse en unidades históricas, corrixidas por circunstancias xeográficas, extensión, poboación e riqueza. España organizouse en 49 provincias co nome das súas respectivas capitais. Houbo seis excepcións: os arquipélagos, Navarra, Áraba, Biscaia e Guipúscoa, que conservaron a súa denominación antiga e os seus antigos límites debido, sobre todo, ao criterio histórico que primou. Á fronte de cada provincia colocouse o Subdelegado de Fomento (posteriormente denominado Xefe Político e Gobernador Civil desde decembro de 1849) que representaba ao goberno da nación. A Deputación era o órgano de goberno da provincia. En 1834 as provincias dividíronse en partidos xudiciais.

Aínda que este foi o esquema xeral, en cada período político, segundo estivesen no poder progresistas, moderados, Unión Liberal, variou a interpretación sobre quen deberían elixir os representantes de cada poder e as competencias das institucións. O réxime común tivo algunhas excepcións, como as provincias forais, especialmente Navarra despois da Lei de 1841.

O modelo progresista de 1810-1813 reformulouse en 1842 e 1856, pero apenas estivo en vigor. Era partidario dunha certa descentralización provincial. A pesar de que o Gobernador era un delegado do Goberno, a Deputación exercía un certo control. Así, en 1841, baixo a Rexencia de Espartero, estivo vixente a instrución de febreiro de 1823. O Xefe Político presidía con voto a Deputación Provincial, que tiña competencias propias (obras públicas provinciais, fomento de agricultura, industria e comercio, etc.) e exercía tutela sobre concellos en aspectos como a revisión dos orzamentos anuais, os repartimientos contributivos, propios, depósitos, abastos, etc.

O moderantismo formulouse de maneira máis clara as súas propostas en 1845. O Gobernador, como no caso anterior, era un delegado gobernamental. A Deputación tiña unha función máis consultiva. No período moderado, de acordo coa Lei do 1 de xaneiro de 1845, a Deputación Provincial era presidida polo Xefe Político, que se reservaba máis atribucións que no período progresista. O número de membros da Deputación variaba en función dos partidos xudiciais. Os electores eran os mesmos que elixían os deputados a Cortes. En 1849 o Gobernador sumou as funcións do Intendente.

O triunfo dos progresistas en 1854 supuso a volta á lexislación de 1823 e o restablecemento das deputacións de 1843 que vían aumentadas as súas facultades administrativas na provincia. Os gobernos de O'Donnell e Narváez, en 1856, reproducían o modelo moderado de 1845 que, con lixeiras reformas, mantívose ata a revolución de 1868.

A administración provincial foise organizando lentamente nas décadas que corresponden ao reinado de Isabel II. O escaso número (non chegaban a 5.000) de funcionarios que contaban todas xuntas en 1860 proba esta afirmación.

En cada provincia o Estado tiña unha administración civil presidida polo gobernador. Polo número de funcionarios destacaba o ministerio de Facenda (administradores, comisionados do Tesouro, inspectores e recadadores cos auxiliares necesarios). De maneira crecente fóronse establecendo dependencias dos ministerios de Gobernación e Fomento.

O número de funcionarios do Estado que traballaban nas provincias ao redor de 1860, segundo o Censo, era duns 26.000, aos que habería que sumar os 5.000 de Madrid xa citados. A distribución era desigual. As provincias que menos teñen son Áraba (117), Navarra (163) e Biscaia (170); as que máis A Coruña (1.314), Valencia (1.534), Barcelona (1.127) e Cádiz (1.278). Provincias medias podían ser, por exemplo, Zamora (411) e Guadalaxara (769). A longa man do Estado era moito máis curta e ineficaz do que se podería pensar. En todo caso, no período que corresponde ao reinado de Isabel II, debido ao proceso de centralización e racionalización administrativa todo lévanos a pensar no aumento da presenza do Estado e a crecente profesionalización dos funcionarios. Se ao principio de século (en 1797), os funcionarios de todas as administracións non chegaban a 30.000, eran 60.000 ao redor de 1860 e superaban os 90.000 en 1877.

O ministerio de Graza e Xustiza, pola súa propia idiosincrasia, estaba organizado a través do sistema de tribunales nas capitais de provincia e nas localidades que eran cabeceira de partido xudicial, aínda que tamén contaba con delegados provinciais no que se refería aos asuntos eclesiásticos.

No último chanzo estaba o municipio. O modelo electivo xurdido das Cortes de Cádiz, sufraxio universal en segundo grao, foi útil para o derrocamiento del Antigo Réxime. Pasada esta fase, os liberais, tanto moderados como progresistas, puxéronse de acordo en 1834 para introducir a adopción da base electiva directa á vez que restrinxían radicalmente o número de electores a través do sufraxio censitario.

O modelo moderado baseábase na administración pública napoleónica, o doctrinarismo francés, que adaptou para España unha escola de xuristas próximos aos moderados. A súa máxima, recollida do administrativista A. Oliván, era que “sen administración subordinada non hai goberno”. A modernización do país transmitiríase desde o goberno ata o último pobo. Será conveniente, pregúntase no preámbulo do proxecto de lei municipal de 1838, que o impulso reformista atope os maiores obstáculos cando chegue ao último elo?

O ideal era unha administración racional e eficiente na que, cando houbese contraposición de intereses, prevalecesen os públicos sobre os privados e os nacionais sobre os locais. Figúraa clave era o alcalde. Era, ante todo, un representante do Goberno por liña xerárquica desde a Coroa a través dos xefes políticos ou gobernadores. O goberno podía reforzar o seu poder nomeando un alcalde corrixidor para substituír ao ordinario.

Os concellos, formados polos concelleiros electos entre os que o goberno designaba alcalde sen ter en conta o número de votos obtidos, tiñan unha función consultiva. Como observa Concepción de Castro (1979), resulta sintomático como as leis moderadas limitaron o número de sesións municipais. A reelección podía ser indefinida. As autoridades locais integrábanse na burocracia estatal e quedaban subtraídos da xustiza ordinaria no exercicio das súas funcións.

O alcalde, calquera concelleiro ou o concello en pleno, podían ser suspendidos gubernativamente por motivos que a lei nunca especificaba. O sufraxio censatario dos moderados tendía a restrinxir o voto aos maiores contribuíntes de cada localidade. As reclamacións electorais non as resolvía o poder xudicial, senón o gobernador ou xefe político. Os progresistas fixeron da elección de alcaldes una das súas bandeiras nos procesos revolucionarios de 1840, 1854 e 1868. Coincidían cos moderados na subordinación das autoridades locais ao goberno central. As diferenzas entre ambos os partidos eran de grao, especialmente a partir de 1856. O alcalde concentraba a autoridade executiva de cada municipio, pero conservaba a súa orixe netamente electivo.

Con relación aos moderados, os concellos tiñan máis aspectos nos que eran autónomos respecto ao gobernador. En principio, prohibíase a reelección, aínda que a admiten (con vacancia dun ano) a partir de 1856. Os funcionarios ou cargos electivos respondían ante a xustiza ordinaria en delitos cometidos no exercicio das súas funcións. A posibilidade de suspensión gubernativa do concello ou calquera dos concelleiros lexislábase concretando as causas e circunstancias para evitar a arbitrariedade. Os progresistas ampliaron notablemente o concepto de clases medias. Excluíron só a quen dependía dun xornal, pero renunciaron ao voto universal. As reclamacións electorais serían resoltas polos xuíces. O modelo moderado estivo vixente case todo o reinado de Isabel II, salvo os períodos de 1840 a 1843 e 1854 a 1856. Desde 1856 rexe de novo, sen interrupción, ata 1868, ao asumilo a Unión Liberal con lixeiras variacións introducidas por Posada Herrera. Como a lexislación moderada apenas cambiou e os alcaldes seguían sendo gobernamentais, a alternancia entre unionistas e moderados, entre 1856 e 1868, deteriorou as estruturas caciquiis. O modelo moderado, adecuado ao goberno dun só partido, non o foi para dous partidos próximos pero rivais e sen pacto previo. Os caciques locais dividiron as súas forzas, o que beneficiou a progresistas, demócratas e carlistas, que obtiveron maioría en moitos consistorios municipais nos anos sesenta.

O número de funcións e funcionarios dos concellos crecía ano tras ano. A administración municipal contaba en 1860 con 30.602 funcionarios que tiñan esta actividade como principal, máis outros moitos miles que realizaban traballos para os concellos. Con todo, os fondos de moitos municipios, especialmente os rurais, sufriron un recorte ao desamortizarse os bens de propios, o que lles fixo depender aínda máis do goberno.

O mundo da política local, comarcal ou provincial tivo certa vitalidade. Aínda que nela estaban inmersos uns poucos cidadáns, maior ou menor en número segundo fose maior ou menor o censo electoral (entre o 0,15 ou o 7%), tivo unha actividade real. Algúns recentes traballos, como a tese doutoral de Manuel Estrada para o caso da comarca da Liébana que nos demostra a vitalidade da política no val lebaniego, pode ser un exemplo doutras moitas zonas do país. Obviamente, a vida política tiña moita incidencia no goberno municipal ou, proporcionalmente, no da deputación provincial. Con todo, había unha desconexión case total co goberno do país. As eleccións para a representación parlamentaria, aínda que en ocasións eran rifadas e reflectían a tensión política de cada comarca ou distrito electoral, carecían da suficiente representatividade na medida en que o control da cámara levaba a cabo fundamentalmente desde algúns despachos madrileños. A institución do cunero foi moi frecuente, o que, unido a outros factores, desvirtuou a acción da actividade política local que, de ningunha maneira, pódese proxectar a nivel nacional.

En todo caso, a imaxe dunha sociedade desmovilizada debe ser matizada. Tanto no medio urbano como no rural, hai un sector da poboación, fundamentalmente as clases medias e altas, que nuns ou outros momentos formaron parte do censo electoral, que se interesa polos asuntos públicos. Iso non quería dicir que pertencesen aos nacentes partidos políticos. Por unha banda, hai que sinalar o fenómeno carlista, que merece unha consideración específica. Además, a través das tertulias, máis ou menos institucionalizadas, ateneos, sociedades económicas, sociedades patrióticas, lectura ou participación nos periódicos locales… se interviña na opinión pública que acaba confluíndo nas campañas electorais e na crítica da vida política. Con todo, non hai que esquecer que nos estamos referindo a un sector relativamente pequeno da sociedade. A gran maioría permanecía allea ao que estaba a suceder e non participaba directamente nin se podía aínda considerar unha auténtica opinión pública.


Organización municipal de España durante o réxime franquista

Tras el fin de la Guerra Civil y la instauración de la dictadura franquista, el régimen fue, poco a poco, institucionalizándose. En el campo de la administración local, la Ley de Bases de Régimen Local de 1945 dispuso que los concejales debían ser designados por terceras partes del siguiente modo:

  1. Por elección entre los vecinos cabeza de familia, lo que pasó a denominarse el tercio familiar.
  2. Por elección de los organismos sindicales del municipio, lo que se llamó popularmente el tercio sindical.
  3. Por elección entre entidades económicas, culturales y profesionales del municipio, con una lista de candidatos que proponía el gobernador civil al ayuntamiento, y que se llamaba el tercio de entidades o corporativo.

Aunque hubo ciertas variaciones en el sistema de elección, se mantuvo esta configuración de los Ayuntamientos hasta que tras la Constitución de 1978 una nueva legislación electoral estableció la elección de los ayuntamientos por sufragio universal entre las candidaturas presentadas por los partidos políticos o agrupaciones de electores.

Aunque el régimen de designación de concejales del franquismo a través de esos tres tercios estaba pensado para controlar férreamente a los ayuntamientos, a partir de los años sesenta a través tanto del tercio familiar como del sindical llegaron a desempeñar el cargo personas no vinculadas al régimen e incluso de la oposición democrática al mismo, lo que fue un factor que ayudó a la transición. Hay que tener en cuenta que los sindicatos ilegales, principalmente Comisiones Obreras, optaron por infiltrarse en la organización sindical franquista, los llamados sindicatos verticales, para utilizarlos en contra el propio régimen. Por extensión, se denominaron también tercios sindicales y familiares a los procuradores de las Cortes Españolas que se elegían en representación de la organización sindical y las familias respectivamente, aunque en realidad no constituían la tercera parte de la cámara.

En España, un municipio está definido en la Ley Reguladora de las Bases del Régimen Local como «la entidad local básica de la organización territorial del estado». La misma ley indica que el municipio «tiene personalidad jurídica y plena capacidad para el cumplimiento de sus fines» y que sus elementos son «el territorio, la población y la organización».1 La Constitución española recoge en su artículo 137:

El Estado se organiza territorialmente en municipios, en provincias y en las Comunidades Autónomas que se constituyan. Todas estas entidades gozan de autonomía para la gestión de sus respectivos intereses.

Funcionamiento actual



normalizacion_democratica_y_vertebracion_politica.1547676583.txt.gz · Última modificación: 2024/02/22 14:46 (editor externo)

Donate Powered by PHP Valid HTML5 Valid CSS Driven by DokuWiki