normalizacion_democratica_y_vertebracion_politica [dMudanza: Construyendo la Memoria del Futuro]

Esta página es de solo lectura. Puedes ver la fuente pero no puedes cambiarla. Pregunta a tu administrador si crees que esto es incorrecto.
====== Normalización democrática e vertebración política ======

<WRAP center round box 95%>
O 3 de abril de 1979, tras o referendo da cidadanía da Constitución de 1978 celébranse as primeiras eleccións municipais, que abriron o camiño da normalidade democrática en España e da vertebración política da sociedade española.  
---
[[http://www.artehistoria.com/v2/contextos/6977.htm|Provincias e concellos]]

  * Época: Reinado Isabel II
  * Inicio: Año 1833
  * Fin: Año 1868
  * Antecedente: Poder, política e políticos
  * (C) Germán Rueda

Fronte á administración local do Antigo Réxime, caracterizada pola súa falta de uniformidade e certa confusión de poderes, o Estado liberal tentou a unidade administrativa e a división de poderes. 

A nova división provincial foi realizada en 1833 por Javier de Burgos. Os territorios provinciais baseáronse en unidades históricas, corrixidas por circunstancias xeográficas, extensión, poboación e riqueza. España organizouse en 49 provincias co nome das súas respectivas capitais. Houbo seis excepcións: os arquipélagos, Navarra, Áraba, Biscaia e Guipúscoa, que conservaron a súa denominación antiga e os seus antigos límites debido, sobre todo, ao criterio histórico que primou. 
Á fronte de cada provincia colocouse o Subdelegado de Fomento (posteriormente denominado Xefe Político e Gobernador Civil desde decembro de 1849) que representaba ao goberno da nación. A Deputación era o órgano de goberno da provincia. En 1834 as provincias dividíronse en partidos xudiciais. 

Aínda que este foi o esquema xeral, en cada período político, segundo estivesen no poder progresistas, moderados, Unión Liberal, variou a interpretación sobre quen deberían elixir os representantes de cada poder e as competencias das institucións. O réxime común tivo algunhas excepcións, como as provincias forais, especialmente Navarra despois da Lei de 1841. 

O [[http://www.artehistoria.com/v2/contextos/6906.htm|modelo progresista de 1810-1813]] reformulouse en [[http://www.artehistoria.com/v2/contextos/6982.htm#nota1842|1842]] e [[http://www.artehistoria.com/v2/contextos/6985.htm#nota1856|1856]], pero apenas estivo en vigor. Era partidario dunha certa descentralización provincial. A pesar de que o Gobernador era un delegado do Goberno, a Deputación exercía un certo control. Así, en 1841, baixo a  Rexencia de [[http://www.artehistoria.com/v2/personajes/8340.htm|Espartero]], estivo vixente a instrución de febreiro de 1823. O Xefe Político presidía con voto a Deputación Provincial, que tiña competencias propias (obras públicas provinciais, fomento de agricultura, industria e comercio, etc.) e exercía tutela sobre concellos en aspectos como a revisión dos orzamentos anuais, os  repartimientos contributivos, propios, depósitos, abastos, etc.

O moderantismo formulouse de maneira máis clara as súas propostas en [[http://www.artehistoria.com/v2/contextos/6983.htm#nota1845|1845]]. O Gobernador, como no caso anterior, era un delegado gobernamental. A Deputación tiña unha función máis consultiva. No período moderado, de acordo coa Lei do 1 de xaneiro de 1845, a Deputación Provincial era presidida polo Xefe Político, que se reservaba máis atribucións que no período progresista. O número de membros da Deputación variaba en función dos partidos xudiciais. Os electores eran os mesmos que elixían os deputados a Cortes. En 1849 o Gobernador sumou as funcións do  Intendente. 

O [[http://www.artehistoria.com/v2/contextos/6984.htm|triunfo dos progresistas en 1854]] supuso a volta á lexislación de 1823 e o restablecemento das deputacións de 1843 que vían aumentadas as súas facultades administrativas na provincia. Os gobernos de [[http://www.artehistoria.com/v2/personajes/8342.htm|O'Donnell]] e [[http://www.artehistoria.com/v2/personajes/8344.htm|Narváez]], en 1856, reproducían o modelo moderado de 1845 que, con lixeiras reformas, mantívose ata a [[http://www.artehistoria.com/v2/contextos/6993.htm|revolución de 1868]]. 

A administración provincial foise organizando lentamente nas décadas que corresponden ao reinado de [[http://www.artehistoria.com/v2/personajes/6589.htm|Isabel II]]. O escaso número (non chegaban a 5.000) de funcionarios que contaban todas xuntas en 1860 proba esta afirmación. 

En cada provincia o Estado tiña unha administración civil presidida polo gobernador. Polo número de funcionarios destacaba o ministerio de Facenda (administradores, comisionados do Tesouro, inspectores e recadadores cos auxiliares necesarios). De maneira crecente fóronse establecendo dependencias dos ministerios de Gobernación e Fomento. 

O número de funcionarios do Estado que traballaban nas provincias ao redor de 1860, segundo o Censo, era duns 26.000, aos que habería que sumar os 5.000 de Madrid xa citados. A distribución era desigual. As provincias que menos teñen son Áraba (117), Navarra (163) e Biscaia (170); as que máis A Coruña (1.314), Valencia (1.534), Barcelona (1.127) e Cádiz (1.278). Provincias medias podían ser, por exemplo, Zamora (411) e Guadalaxara (769). A longa man do Estado era moito máis curta e ineficaz do que se podería pensar. En todo caso, no período que corresponde ao reinado de Isabel II, debido ao proceso de centralización e racionalización administrativa todo lévanos a pensar no aumento da presenza do Estado e a crecente profesionalización dos funcionarios. Se ao principio de século (en 1797), os funcionarios de todas as administracións non chegaban a 30.000, eran 60.000 ao redor de 1860 e superaban os 90.000 en 1877. 

O ministerio de Graza e Xustiza, pola súa propia idiosincrasia, estaba organizado a través do sistema de [[http://www.artehistoria.com/v2/contextos/6976.htm|tribunales]] nas capitais de provincia e nas localidades que eran cabeceira de partido xudicial, aínda que tamén contaba con delegados provinciais no que se refería aos asuntos eclesiásticos. 

No último chanzo estaba o municipio. O modelo  electivo xurdido das [[http://www.artehistoria.com/v2/contextos/6902.htm|Cortes de Cádiz]], sufraxio universal en segundo grao, foi útil para o [[http://www.artehistoria.com/v2/contextos/6890.htm|derrocamiento del Antigo Réxime]]. Pasada esta fase, os liberais, tanto moderados como progresistas, puxéronse de acordo en 1834 para introducir a adopción da base  electiva directa á vez que restrinxían radicalmente o número de electores a través do sufraxio  censitario. 

O modelo moderado baseábase na administración pública napoleónica, o  doctrinarismo francés, que adaptou para España unha escola de xuristas próximos aos moderados. A súa máxima, recollida do  administrativista A.  Oliván, era que "sen administración subordinada non hai goberno". A modernización do país transmitiríase desde o goberno ata o último pobo. Será conveniente, pregúntase no preámbulo do proxecto de lei municipal de 1838, que o impulso reformista atope os maiores obstáculos cando chegue ao último elo? 

O ideal era unha administración racional e eficiente na que, cando houbese contraposición de intereses, prevalecesen os públicos sobre os privados e os nacionais sobre os locais. Figúraa clave era o alcalde. Era, ante todo, un representante do Goberno por liña xerárquica desde a Coroa a través dos xefes políticos ou gobernadores. O goberno podía reforzar o seu poder nomeando un alcalde corrixidor para substituír ao ordinario.
 
Os concellos, formados polos concelleiros electos entre os que o goberno designaba alcalde sen ter en conta o número de votos obtidos, tiñan unha función consultiva. Como observa [[http://www.artehistoria.com/v2/contextos/6992.htm|Concepción de Castro]] (1979), resulta  sintomático como as leis moderadas limitaron o número de sesións municipais. A reelección podía ser indefinida. As autoridades locais integrábanse na burocracia estatal e quedaban subtraídos da xustiza ordinaria no exercicio das súas funcións. 

O alcalde, calquera concelleiro ou o concello en pleno, podían ser suspendidos  gubernativamente por motivos que a lei nunca especificaba. O sufraxio  censatario dos moderados tendía a restrinxir o voto aos maiores contribuíntes de cada localidade. As reclamacións electorais non as resolvía o poder xudicial, senón o gobernador ou xefe político. 
Os progresistas fixeron da elección de alcaldes una das súas bandeiras nos procesos revolucionarios de [[http://www.artehistoria.com/v2/contextos/6982.htm#nota1840|1840]], [[http://www.artehistoria.com/v2/contextos/6984.htm#nota1854|1854]] e [[http://www.artehistoria.com/v2/contextos/6993.htm#nota1868|1868]]. Coincidían cos moderados na subordinación das autoridades locais ao goberno central. As diferenzas entre ambos os partidos eran de grao, especialmente a partir de [[http://www.artehistoria.com/v2/contextos/6985.htm#nota1856|1856]]. O alcalde concentraba a autoridade executiva de cada municipio, pero conservaba a súa orixe netamente  electivo. 

Con relación aos moderados, os concellos tiñan máis aspectos nos que eran autónomos respecto ao gobernador. En principio, prohibíase a reelección, aínda que a admiten (con  vacancia dun ano) a partir de 1856. Os funcionarios ou cargos  electivos respondían ante a xustiza ordinaria en delitos cometidos no exercicio das súas funcións. A posibilidade de suspensión  gubernativa do concello ou calquera dos concelleiros lexislábase concretando as causas e circunstancias para evitar a arbitrariedade. Os progresistas ampliaron notablemente o concepto de clases medias. Excluíron só a quen dependía dun xornal, pero renunciaron ao voto universal. As reclamacións electorais serían resoltas polos xuíces. 
O modelo moderado estivo vixente case todo o reinado de Isabel II, salvo os períodos de 1840 a 1843 e 1854 a 1856. Desde 1856 rexe de novo, sen interrupción, ata 1868, ao asumilo a Unión Liberal con lixeiras variacións introducidas por [[http://www.artehistoria.com/v2/personajes/8490.htm|Posada Herrera]]. Como a lexislación moderada apenas cambiou e os alcaldes seguían sendo gobernamentais, a alternancia entre  unionistas e moderados, entre 1856 e 1868, deteriorou as estruturas caciquiis. O modelo moderado, adecuado ao goberno dun só partido, non o foi para dous partidos próximos pero rivais e sen pacto previo. Os caciques locais dividiron as súas forzas, o que beneficiou a progresistas, demócratas e  carlistas, que obtiveron maioría en moitos consistorios municipais nos anos sesenta. 

O número de funcións e funcionarios dos concellos crecía ano tras ano. A administración municipal contaba en 1860 con 30.602 funcionarios que tiñan esta actividade como principal, máis outros moitos miles que realizaban traballos para os concellos. Con todo, os fondos de moitos municipios, especialmente os rurais, sufriron un recorte ao  desamortizarse os bens de propios, o que lles fixo depender aínda máis do goberno. 

O mundo da política local, comarcal ou provincial tivo certa vitalidade. Aínda que nela estaban inmersos uns poucos cidadáns, maior ou menor en número segundo fose maior ou menor o censo electoral (entre o 0,15 ou o 7%), tivo unha actividade real. Algúns recentes traballos, como a tese doutoral de [[http://www.artehistoria.com/v2/contextos/6992.htm|Manuel Estrada]] para o caso da comarca da  Liébana que nos demostra a vitalidade da política no val  lebaniego, pode ser un exemplo doutras moitas zonas do país. Obviamente, a vida política tiña moita incidencia no goberno municipal ou, proporcionalmente, no da deputación provincial. Con todo, había unha desconexión case total co goberno do país. As eleccións para a representación parlamentaria, aínda que en ocasións eran rifadas e reflectían a tensión política de cada comarca ou distrito electoral, carecían da suficiente representatividade na medida en que o control da cámara levaba a cabo fundamentalmente desde algúns despachos madrileños. A institución do  cunero foi moi frecuente, o que, unido a outros factores, desvirtuou a acción da actividade política local que, de ningunha maneira, pódese proxectar a nivel nacional. 

En todo caso, a imaxe dunha sociedade  desmovilizada debe ser matizada. Tanto no medio urbano como no rural, hai un sector da poboación, fundamentalmente as clases medias e altas, que nuns ou outros momentos formaron parte do censo electoral, que se interesa polos asuntos públicos. Iso non quería dicir que pertencesen aos nacentes partidos políticos. Por unha banda, hai que sinalar o [[http://www.artehistoria.com/v2/contextos/6979.htm|fenómeno carlista]], que merece unha consideración específica. Además, a través das [[http://www.artehistoria.com/v2/contextos/6959.htm|tertulias]], máis ou menos institucionalizadas, [[http://www.artehistoria.com/v2/contextos/6960.htm|ateneos]], sociedades económicas, sociedades patrióticas, lectura ou participación nos [[http://www.artehistoria.com/v2/contextos/6958.htm|periódicos locales]]... se interviña na opinión pública que acaba confluíndo nas campañas electorais e na crítica da vida política. Con todo, non hai que esquecer que nos estamos referindo a un sector relativamente pequeno da sociedade. A gran maioría permanecía allea ao que estaba a suceder e non participaba directamente nin se podía aínda considerar unha auténtica opinión pública.
</WRAP>
\\ 

====== Organización municipal de España durante o réxime franquista ======
<WRAP center round box 90%>

Tras o fin da [[https://es.wikipedia.org/wiki/Guerra_Civil_Espa%C3%B1ola|Guerra Civil]] e a instauración da dictadura franquista, o réxime fue, pouco a pouco, institucionalizándose. No campo da administración local, a Lei de Bases de Réxime Local de 1945 dispuxo que os concelleiros debían ser designados por terceiras partes do seguinte modo:

  - Por elección entre a veciños cabeza de familia, o que pasou a denominarse o terzo familiar.
  - Por elección dos [[https://es.wikipedia.org/wiki/Organizaci%C3%B3n_Sindical_Espa%C3%B1ola|organismos sindicales]] do municipio, o que se chamou popularmente o terzo sindical.
  - Por elección entre entidades económicas, culturais e profesionais do municipio, cunha lista de candidatos que propoñía o [[https://es.wikipedia.org/wiki/Gobernador_civil|gobernador civil]] ao concello, e que se chamaba o terzo de entidades ou corporativo.

Aínda que houbo certas variacións no sistema de elección, mantívose esta configuración dos Concellos ata que tras a [[https://es.wikipedia.org/wiki/Constituci%C3%B3n_Espa%C3%B1ola_de_1978|Constitución de 1978]] unha nova lexislación electoral estableceu a elección dos concellos por [[https://es.wikipedia.org/wiki/Sufragio_universal|sufraxio universal]] entre as candidaturas presentadas polos partidos políticos ou [[https://es.wikipedia.org/wiki/Agrupaciones_de_electores|agrupacións de electores]].

Aínda que o réxime de designación de concelleiras do franquismo a través deses tres terzos estaba pensado para controlar  férreamente aos concellos, a partir dos anos sesenta a través tanto do terzo familiar como do sindical chegaron a desempeñar o cargo persoas non vinculadas ao réxime e mesmo da oposición democrática ao mesmo, o que foi un factor que axudou á [[https://es.wikipedia.org/wiki/Transici%C3%B3n_espa%C3%B1ola|transición]]. Hai que ter en conta que os sindicatos ilegais, principalmente [[https://es.wikipedia.org/wiki/Comisiones_Obreras|Comisiones Obreras]], optaron por infiltrarse en la organización sindical franquista, os chamados [[https://es.wikipedia.org/wiki/Organizaci%C3%B3n_Sindical_Espa%C3%B1ola|sindicatos verticais]], para utilizalos en contra do propio réxime.

Por extensión, denomináronse tamén terzos sindicais e familiares aos [[https://es.wikipedia.org/wiki/Procurador_en_Cortes|procuradores]] das [[https://es.wikipedia.org/wiki/Cortes_Espa%C3%B1olas|Cortes Españolas]] que se elixían en representación da organización sindical e as familias respectivamente, aínda que en realidade non constituían a terceira parte da cámara.
 
En España, un municipio está definido na Lei Reguladora das Bases do Réxime Local como «a entidade local básica da organización territorial do estado». A mesma lei indica que o municipio «ten personalidade xurídica e plena capacidade para o cumprimento dos seus fins» e que os seus elementos son «o territorio, a poboación e a organización». 

A Constitución española recolle no seu artigo 137:

<blockquote>O Estado organízase  territorialmente en municipios, en provincias e nas Comunidades Autónomas que se constitúan. Todas estas entidades gozan de autonomía para a xestión dos seus respectivos intereses.</blockquote>

</WRAP>

====== Funcionamiento actual ======

<WRAP center round box 95%>
\\
<html> <center><iframe src="http://docs.google.com/gview?url=http://wiki.de-mudanza.net/PDFS/Ayuntamientos_estructura-y-competencias.pdf&embedded=true" style="width:600px; height:600px;" frameborder="0"></iframe></center> </html>

</WRAP>
\\