Junio 1907: Coruña paralizada pola folga de lavandeiras

Ata que as innovacións técnicas e as melloras das redes de subministración de auga e electricidade chegaron ás vivendas, o lavado de roupa das familias acomodadas era realizado por mulleres especializadas neste tipo de traballo. Daquela os censos eran escasos e as estatísticas, do que agora chamariamos tamaño do mercado, inexistentes, pero había unha lexión de mulleres (e algúns, pero poucos, homes) que soportaba duras condicións e abusos.

A falta de auga corrente e a escaseza de espazos apropiados no interior das vivendas obrigaba a utilizar os lavadoiros públicos ou na beira dos ríos. O traballo era especialmente ingrato e con especiais consecuencias para a saúde xa que debían permanecer moitas horas de pé e dobradas sobre as táboas ou pedras de lavar, nun ambiente húmido e insano, coas mans molladas e atacadas polos compoñentes dos xabóns, creando así un clima propicio para catarros, afonías e dores de ósos e músculos, sen esquecer a posibilidade de contaxio da roupa sucia dos enfermos.

Ao traballo de lavar, entender e recoller a roupa había que engadir as camiñadas que moitas debían realizar, cargadas coa coada por camiños intransitables.

Pero o peor era a incapacidade para gañarse a vida pola falta de auga durante as secas ou os problemas de abastecemento e xurdía a rivalidade entre as mulleres que, con frecuencia, acababan en liortas que mesmo precisaban a presenza das forzas públicas para acougar os ánimos. En máis dunha ocasión, levaron as súas queixas á prensa, que eran recollidas neste “ton condescendiente”. Seguir leyendo...

A augua na Coruña. Fontes, estanques e lavadeiros

Unha guía para coñecer de primeira man os lugares e incidencias que marcaron a orixe, desenvolvemento, e decadencia de toda unha cultura da auga que foi substituída por unha nova, máis práctica e útil aos cidadáns.

O traballo realiza un minucioso percorrido por 131 fontes, das que 48 desapareceron. Moitas delas mantéñense, aínda que non xa como foron concibidas, senón cun uso ou nunha localización diferente á orixinal. Hai contabilizadas tamén 328 fontes de beber, que figuran no inventario municipal. A obra complétase cunha chiscadela aos estanques, lavadoiros, pozos e casas de baños que forman ou formaron parte do devir histórico da cidade.

Casa de baños de saúde de Riazor

A iniciativa ciudadana: O Club do Mar

Foi entre 1888 y 1964, o mesmo ano que, mergullados xa en pleno vórtice do desenvolvismo, iniciou a súa actividade A Refinería. Unha inmensa granxa de 16 áreas de extensión no que hoxe en día abarca parte da segunda fase do polígono de Elviña, a zona da Milagrosa e Monelos. Nos seus 76 anos de actividade situou a Coruña como capital de modernidade da agricultura e a gandería cun proxecto que teceu unha rede entre as aulas universitarias e os campos de labranza.

a institución supuxo o «desembarco dous avances científico-técnicas a nosa práctica agrícola». Ao contrario do que ocorría en países como Inglaterra ou Holanda, que entre mediados do século XVIII e o XIX emprenderan a súa particular revolución agrícola, España en xeral e Galicia en particular presentaban un notable atraso.

O proxecto presentouse ao concurso de “oito granxas-escolas de experimentación” convocado polo Ministerio de Fomento de entón e foi impulsado pola Deputación. Participaron algúns dos intelectuais máis destacados da época, entre eles o naturista Víctor López Seoane e o fundador de La Voz de Galicia, Juan Fernández Latorre. Tras facerse co concurso, a granxa empezou a funcionar en 1897 baixo a dirección de Marceliano Álvarez Muñiz.

Unión de cidade e campo

La Granja Agrícola Experimental asentábase nunha zona rural, entre os concellos da Coruña e Oza, e pegada ao núcleo urbano. O enxeñeiro Gregorio Santolalla, que traballou alí nos anos cincuenta e sesenta, sostén que todo obedecía a un principio práctico:

«Os medios de transporte practicamente non existían, polo que tiña que ser preto da cidade. Mesturar á xente do campo coa da cidade? Iso non creo que o pensase ninguén. Non había esa diferenza sanguenta, a cidade estaba demasiado preto do campo, a xente saía e metíase polas leiras. Os campesiños collían as leitugas e viñan vendelas á rúa».

Monelos apenas tiña 1.000 habitantes e un núcleo de casas rurais organizado ao redor da igrexa de Santa María. Na granxa, que segundo Santaolalla respondería o esquema de «un casarío andaluz», destacaba a casa do director e os edificios de fitopatología e outras áreas de investigación. Á beira de todo iso, estendíanse as terras de labranza, os cortellos e as vivendas dos obreiros.

Tomás Martínez, que actualmente ten 80 anos, naceu na granxa. «O meu pai era mecánico e tres tíos meus tamén traballaron alí», sinala: «De todo aquilo non hai nada. Era totalmente diferente. Cando eramos rapaces e queriamos ir ao centro diciamos ?Vou a Coruña?, non diciamos ?Vou ao Cantón?, como se di hoxe en día». E os traxectos facíanse a pé: «Había tranvía, pero non había cuartos para collelo», di.

Na memoria de Martínez xúntanse malos e bos recordos. Por unha banda, os da posguerra: «Había fame, alá polo 42 ou así foi terrible e aquí aínda menos mal que había algo ao ser unha granxa sempre había algo do que tirar». Por outro, os da diversión xuvenil: «De rapaces, cando chegaba o verán, bañabámonos no famoso río Monelos e tamén iamos ao cinema de Catro Camiños». Nada comparado a a chegada do primeira tractor á granxa. Nos anos cincuenta, supuxo todo un acontecemento. «Aquilo era un armatoste impresionante», di.

Gregorio Santaolalla acórdase perfectamente do momento. «O día que chegou ao tractor á granxa non se traballou», ri. «Estabamos todos ao redor, virando ao redor del, tocándoo e revisándoo. Todos querían montar nel e probalo. Durante varios días foi o noso xoguete».

Nenos entre animais

A María Dores de Escauriaza debúxaselle un sorriso de orella a orella cando pensa na granxa. Ela viviu alí ata os 26 anos. O seu pai, Ricardo de Escauriaza, dirixiu a institución durante 24 anos. «Foron tempos felicísimos dunha vida preciosa. O meu pai era un gran home. Impulsou o cultivo do lúpulo e moitos máis».

A casa do director, que se levou por diante a 2ª fase do polígono de Elviña

María Dores xogaba, entre outros, con Tomás Martínez. «Os fillos dos traballadores sempre andaban por alí, correteando dun lado a outro». Como el, gozou dunha infancia rodeada de animais. «Claro, había de todo: vacas, coellos, galiñas,… O que máis nos gustaba era ver aos pavos reais, que eran preciosos. Como andabamos todo o día por aí, a miña nai poñíanos un mandilón para non manchar os vestidos».

Ao casar, María Dores deixou a granxa. Tomás tampouco seguiu traballando alí. Foron parte da última xeración de nenos que creceron nese clima antes de que Lavedra (a actual avenida Alfonso Molina) cruzásea, dividíndoa en dúas. «A Deputación tiña aí un auténtico tesouro», sostén Santolalla. En 1964 inaugurouse un novo centro en Guísamo. E a granxa de Monelos empezou a ser un recordo sepia.

Anécdota: gloria e morte:

Dentro do fomento da selección xenética, unha das actividades máis importantes eran os concursos de gando. Neles premiábase aos gandeiros que obtiñan os mellores exemplares. Na fotografía pódese ver a un deles recibindo o diploma que o acredita como tal. Un destes concursos gañouno en 1907 un adiñeirado gandeiro da zona de Pontedeume, Antonio Borrás. Presentou un touro de 785 quilos chamado «Xitano» que se presentou con catro anos de idade. Tempo despois este touro produciulle a morte ao embestilo a traizón.

• Cando ciencia e campo se deron a man en Monelos
• Do catálogo das enfermedades das patacas á loita biolóxica
• A creación da Rubia galega
• Historia da Veterinaria
• A investigación agrícola en Galicia durante o primeiro franquismo
• Centro de investigacións agrarias de Mabegondo, a herdanza da Granxa Experimental

Peligrosa nostalxia enlatada en oxidados discursos

En outubro de 2008, unha exposición organizada polo Concello da Coruña, O comercio coruñés no século XX. Cen anos de tendas, recuperaba fotos, útiles e documentos dos comercios coruñeses do século pasado.

Nueva York en Coruña, Grandes Almacenes El Pote, Saldos Arias, Saldos el Pilar, Precios Módicos… U n homenaxe ao labor histórico do comercio na cidade a través de fotografías, anuncios publicitarios, placas orixinais, documentos históricos de apertura, balanzas e máquinas rexistradoras da época. Incluso algunha maqueta histórica.

Un percorrido nostálxico para moitos e a oportunidade de reconstruír recordos para quen nos tocou xa na súa etapa de decadencia e desaparición. Un pedazo de historia ganduxada entre o que non se daba marchado e o que estaba por vir.

Coa celebración do centenario da Gran Vía de Madrid, o recordo foise tornando en curiosidade por aquela realidade, máis intuída que vivida, traspasando as fronteiras da percepción personal cara á experiencia colectiva que significou a profunda transformación da cidade en tan pouco tempo. Porque cando os espazos cambian, a vida reinventase… ou non tanto?

Na memoria perduraban eses establecimentos, nos que as nais de entonces revolvían entre empuxóns das “señoras” que perseguían inexplicables tesouros mentres outras, con uniforme, falaban entre si a berros alleas ás clientas. Con todo que diferenza hai con esta innegable realidade de de centros comerciais cosificados?

A importancia da actividade comercial, que foi crecendo á vez do desenvolvemento das cidades, ou mesmo sendo o seu artífice, non foi só económica relacionando a produción co consumo, senón social na súa función de xeración de emprego, aínda que de escaso valor, como se está vendo.

A principios de 2011 abriuse o macro centro comercial Marineda na Coruña, o número 12, cuxo dossier promocional iniciábase de forma certamente insultante cara a unha bela cidade que languidece sen expectativas. Apenas 250.000 habitantes nun pequeno istmo que non chega ao 37 km2 e que ve como a súa descendencia máis dinámica vaise indo aos concellos lindeiros.

Fálase de aposta estratéxica para xerar movemento social e económico nun área metropolitana que leva anos atascada en miopías localistas cando a aposta xa debe ser transnacional. Presúmese dun dos paseos marítimos máis longos de Europa pero a falta de infraestruturas converte en odisea a entrada e saída da cidade e un accidente en calquera punto provoca un caos inimaxinable e desproporcionado.

No medio de discursos institucionalizados que falan de renovación, dun e outro lado e nos distintos niveis, aos pés de noso universal faro, desaparece un mundo de relación e intercambio, destrúense ecosistemas sen construír novas narrativas e identidades.

Por mor da exposición dos cen anos de comercio coruñes e do centenario da madrileña Gran Vía, unha historia con personaxes empezou a xurdir con vida propia para converterse no xerme dun guión no que nos puxemos a traballar. Investigar e documentar os recordos foi servindo para comprender a universalidade do proceso.

E mentres escoitaba as anécdotas e indagaba no contexto histórico, fun percorrendo unha cidade reinventada na procura de rastros e tratando de imaxinar. Porque os sitios, as rúas, e os edificios, fan ás persoas. Lugares-refuxio, lugares-soños, lugares-conversación, lugares-proxectos, lugares-afectos. E no percorrido, fun quedando atrapada na historia das persoas que fixeron a súa vida laboral atendendo aqueles establecementos que foron novidade a finais da ditadura e que non atoparon oco no tempo.

Unha xeración silenciada e rexeitada na transición cara a un milenio que xa non as vía: demasiado maiores para adaptarse, demasiado novos para xubilarse e non “molestar” ao ritmo dos novos tempos.

Fai 30, 40, 50 anos, no proceso de modernización todo deuse por bo, e quizá non todo o que había era tan malo. Cando as pequenas cousas déixanse de nomear, os espazos e tempos transfórmanse en novas realidades que incitan á improvisación, ao mal almorzo, á ducha rápida. A non esforzarche moito no saúdo aos veciños porque talvez mañá, eles ou eu, xa non esteamos aquí.

Nas cidades pequenas, as rúas van quedando sen recordos e sen luz. Xa non se pasean porque os escaparates van enmudeciendo, igual que a cidadanía descontextualizada.

“Nunca ninguén se opuxo a que as mulleres traballen. Ao único que hai obxeccións é a pagar ás mulleres para traballar”.Gladys Strum, política de Saskatchewan, provincia do oeste de Canadá.

Na cidade había un elevado número de postos de traballo nun determinado tipo de fábricas nas que as mulleres eran absolutamente maioritarias: na fábrica de tabacos, na de mistos, de tecidos e as relacionadas coa pesca, o salgadura e as conservas.

As traballadoras destas fábricas presentaban algunhas notas comúns, ademais da máis destacable que era a composición do cadro de persoal dominado por mulleres, entre as que destacan as seguintes:

1) O pago do seu traballo por “obra feita”: Esta circunstancia explica, en boa medida, a escasa participación das mulleres das fábricas nas reivindicacións do primeiro de Maio de loita polas oito horas de traballo de xornada máxima, xa que por se se pagaba por obra feita, non lles favorecía.

• Por similares razóns, tampouco se mostraron moi participativas nas múltiples folgas xerais anteriores a 1936. O certo é que grazas a que as mulleres seguían traballando, nas casas entraba polo menos un xornal que “permitía” a maridos e fillos ir á folga.

2) As diferenzas salariais con respecto aos seus compañeiros: entre un terzo e a metade menor. Contra esta discriminación non había folgas de protesta (elas non llo podían permitir e aos homes non lles interesaba).

3) As formas de protesta empregadas polas mulleres nas fábricas: foron, ata ben entrado o s. XX, “máis espontáneas e máis viscerales” (en forma de motín) que organizadas previamente (como as folgas). Entre os motivos de protesta destacaban:

• Os relacionados con abuso de autoridade por parte dos xefes
• A falta, ou mala calidade, da materia prima que traballaban (non podían traballar ou o resultado era de mala calidade e elas traballaban por “obra feita”)
• Demandas de aumento do pago (non é correcto dicir salarial xa que non lles pagaban polo seu tempo de traballo)
• En apoio a outros colectivos en folga
• Por tensión e rivalidade orixinada entre sindicatos propios pero de diferente signo ideolóxico

4) A convivencia familiar dentro da mesma fábrica: Era habitual que coincidisen varias xeracións de mulleres da mesma familia polo dereito preferente das fillas cando se precisaban novas operarias.

Algo que ten relación co contexto de miseria e a interpretación da implicación e o coñecemento por parte das organizacións (públicas e privadas) da época.Leste mesmo caso verémolo en A empresa de Auguas da Coruña

• Así como nos homes era habitual cambiar de fábrica ou de edificio ao longo da súa vida, no caso das mulleres non se daba esta situación. É dicir, un elevado número de mulleres podía superar os 60 anos de permanencia na mesma factoría xa que entraban con 9 ou 10 anos e traballaban ata que o corpo aguantase.

A prensa local recolle noticias de traballadoras anciás falecidas durante o traballo. Cando se entraba na fábrica, era para toda a vida

5) A tardanza en asociarse sindicalmente: Isto obedecía a varias razóns entre as que tiña un peso importante a oposición que, nalgúns casos, ofrecían os seus compañeiros para deixalas asociarse, tanto formando novas organizacións como “permitíndolles” asociarse nas xa existentes formadas por homes.

As cigarreras foron as que lograron organizarse con máis eficacia, alcanzando melloras salariais con respecto ao resto dos colectivos de operarias das restantes fábricas.

Guerra ao chisqueiro

A posibilidade de obter lume fácilmente e en calquera momento representou un gran avance na historia da humanidade.

A pesar de parecer un produto bastante simple, un misto atravesa diferentes fases no seu proceso de produción e require unha cantidade considerable de compoñentes químicos para a composición da súa cabeza.

A grandes liñas, é preciso lograr unha combinación adecuada para garantir todas e cada unha das súas propiedades: facilidade de combustión, tamaño apropiado da chama e sinxeleza de apagado.

A fábrica de mistos, preto dos actuais xulgados e por onde pasaba "O Rego dos Xudeus"

Vista panorámica. Ao fondo o lavadeiro da Falperra, que é o edificio que está arriba e á dereita, por encima dás sabas que están a clareo

Máis sobre a fábrica de mistos da Coruña

Edificio das cigarreras, requisado por Franco para os militares. Moitos anos despois foi “devolto” á UXT. Así estaba en 1945

Dolores Temprano, cigarrera

A fábrica de Tabacos contou, desde os seus inicios e durante máis de cen anos, con un cadro de persoal case exclusivamente feminino. A razón era exclusivamente económica -os menores salarios pagos ás mulleres- aínda que a xustificación que daba o monarca cando aprobaba o regulamento da fábrica xustificándose esta decisión na mellor adecuación do traballo ás mans femininas.

O rei: desexoso de elevar a renda do tabaco ao grao de prosperidade e de aumento de que se é capaz (…), recomendei o maior esmero nos labores que se executen nas miñas reais fábricas de cigarros da península. Pero como sen que estas arránxense e uniformen como cómpre non será posible darlles a extensión e solidez de que son capaces, (…) [se non] ocupando nelas só as mans delicadas das mulleres, que non usurpa as dos homes á agricultura e outros ramos que esixen robustez e fortaleza.

FERNANDO VII. Real Decreto. 19-12-1817.

A importancia da fábrica de Tabacos na cidade é indiscutible pero a historia das cigarreras, entrou por dereito propio na Historia, con mayúsculas, da ciudade.

A principios do século XX as mulleres tiñan forte presenza no porto e os peiraos coruñeses en diferentes colectivos especializados en tarefas directamente relacionadas coa pesca e coas mercadorías, tanto as transportadas en barcos como as necesarias para o seu funcionamento: carga, descarga, manipulación do peixe fresco, atención ás chabolas dos pescadores e os seus aparellos de pesca…

Non eran traballos exclusivamente “femininos” pero si nos que as mulleres eran maioritarias e contaron en numerosas ocasións coa oposición dos seus “compañeiros” que chegaron mesmo a protagonizar xornadas de folga polo que consideraban unha intromisión nun terreo que consideraban propio, como a folga de 180 pescadores coruñeses no verán de 1904 en protesta para a supresión de armadoras, é dicir, a non intervención nas operacións de pesca, nin a intermediación entre os patróns e os traficantes, nin na venda de peixe…

“A enerxía social”: o sindicato das demandadeiras ou mandadeiras

En realidade o nome “ mandadeiras” vén de que se dedicaron a facer “mandados”, é dicir levar e recibir mensaxes e envíos. O MRW daqueles tempos, pero con sete saias e pano na cabeza. As “boas familias” tiñan de man unha “ mandadeira”, que pasaban de cando en vez pola casa para ver se necesitaban algo. Pero non só levaban mensaxes, como se pode ver nas fotografías.

Foi un colectivo moi numeroso que variaba en función do volume de tráfico marítimo de pasaxeiros. O seu momento álxido coincidiu, como non, co de maior actividade fluxo da emigración cara a América.

Durante todo o tempo de existencia deste “oficio”, estas mulleres tiveron que facer fronte a un problema recorrente: a vulneración dos seus dereitos por parte dos homes (os mozos nas paradas de coches e os estibadores no porto) que lles impedían realizar o seu traballo. As súas queixas aparecen de modo esporádico pero recorrente en prensa durante o primeiro terzo do século XX e sempre relacionadas coa falta de asistencia dos axentes de orde pública. O papel da prensa por aquel entón era moi diferente…

Pero o maior abuso viña do colectivo de hoteletos e fondistas polas estafas e comisións ilegais que aplican aos viaxeiros que chegan ao porto. Entre as longas xornadas de duro traballo e a atención dos seus fogares e familias, estas mulleres tiñan menos tempo que os homes para asociarse pero en xuño de 1919 uníronse e constituíron o sindicato A Enerxía Social para desenmascarar e denunciar públicamente os abusos e estafas.

Cadea de oficios tradicionais:Os zocos galegos camiñan desde o barro cara a pasarela

O calzado das mulleres no porto en 1944	En pasarela e por encargo na actualidade

Historia dun edificio singular

En 1917, Dña. Angelita Labaca e o seu irmán, deixan un legado no seu testamento polo cal se constitúe unha Fundación Benéfica, coa intención de actuar na Educación e a Sanidade, ordenando que se constrúan escolas e un Hospital Materno Infantil.

• As escolas construíronse na rúa de Juan Flórez e seguen desenvolvendo o seu traballo na actualidade.
• O Hospital Materno-Infantil, construíuse no lugar da Coruña, chamado Monserrat, segundo o proxecto do arquitecto Leoncio Bescansa, no cal tamén se contemplaba a construción dunha igrexa e a Escola de Enfermeiras e Matronas. A Igrexa levou a termino, pero non a Escola de Matronas.

O Padroado, presidido polo sacerdote D. José Sánchez Mosquera, debido ás dificultades económicas dimitiu e foi substituído por outro presidido polo maxistrado da Audiencia D. Atanagildo Pardo de Andrade, que logrou formar unha Xunta na que estaban persoas de prestixio social e económico, logrando terminar o Hospital, aínda que con algúns recortes, por exemplo, a vivenda do Director.

Ao redor de 1928, o Hospital Labaca entra en pleno funcionamento, sosténdose cos fondos da Fundación Labaca, doazóns altruístas e pequenos ingresos polas súas actividades privadas. Tenia moi boa estrutura física, bo instrumental para a época, e unha organización extraordinaria, con Dirección, Servizos médicos e cirúrxicos, laboratorio, Rx, lavandería, cociñas, toda unha dotación para a época.

• Contaba con 100 camas en distintos servizos, os máis importantes Materno-infantís, excepcional naqueles tempos nos que este valor era o máis importante (os Sanatorios da cidade non pasaban de 6 a 8, exceptuando o Hospital Militar) O Hospital da Beneficencia, situado na zona de Zalaeta estaba en decadencia por distintas razóns , tendo 25 camas. Non existía a Seguridade Social
• Na Planta baixa, estaba a Dirección, Administración, laboratorios, Rx, lavandería e cociñas.
• Na zona norte da planta baixa, instalouse unha sala de enfermos psiquiátricos agudos.
• Na primeira planta estaban as salas materno-infantís na zona Sur, e o a Norte un sector privado con cuartos individuales. Así mesmo, na devandita planta estaban as áreas cirúrxicas, con amplos quirófanos.

De construción posterior é a segunda planta, aínda que xa estaba no proxecto inicial, e levou a cabo cando mellorou a tesourería; instaláronse dúas grandes salas, unha de homes e outra de mulleres, completamente independentes, en zonas norte e sur. Nesa planta estaba tamén a Comunidade de Irmás da Caridade.

Tivo este Hospital unha gran actividade, sendo moi utilizado polas habitantes da cidade e a súa contorna. Durante a guerra Civil Española, baixo a dirección do Dr. Barcia Goyanes, foi utilizado como Hospital de guerra, especializado en neurocirugía atendía aos feridos do conflito, está considerado como o primeiro hospital de guerra do mundo.

En 1950, foi adquirido polo concello da Coruña á Fundación Labaca, ao prezo de 7.000.000. de pesetas, elevado para a época, para albergar a asistencia á Beneficencia, por aquel entón importantísima, porque aínda non existía a Seguridade Social. Pechouse o Hospital de Zalaeta, que estaba en malísimas condicións e o dintel do mesmo, que lembra á gran benefactora Teresa Herrera, instalouse á entrada do Hospital Labaca, onde permanece actualmente.

Aos poucos comeza o gran desenvolvemento sanitario da cidade, da man da Seguridade Social e de varios centros privados. O Hospital Labaca entra en lenta pero progresiva decadencia.

En 1971,a Asociación Española contra o Cancro, crea na Coruña, un Centro Oncolóxico, ao que dota basicamente cunha Unidade de Cobalto, que por aquel entón era un equipo pouco frecuente en España (en Galicia había outros dous exactamente iguais, un na Universidade de Santiago e outro na Clínica Povisa de Vigo). A Xunta Provincial estaba presidida por D. José Antonio Quiroga e a Xunta de Damas por Dna. Susi Marchesi, O Alcalde da cidade era D. José Pérez Arda. O Concello cedeu o á sur da planta baixa, e a continuación da mesma, construíuse un búnker no cal se aloxou a unidade de Co-60, coas dependencias necesarias. No espazo que quedou sobre o búnker instalouse un quirófano con dependencias afíns.

Na planta baixa cedida, montáronse laboratorios, radioloxía, medicina nuclear, dous despachos médicos e administración.

O Centro Oncolóxico acolleuse á norma Nacional, estando situado no Grupo III Nivel IV, recibindo enfermos da Seguridade Social que precisaban tratamento oncolóxico, con pago por estancia e sesión de tratamento. Había algún paciente de Compañías privadas, que por entón comezaban a traballar e algún raro paciente privado que pagaba o seu tratamento.

Así se iniciou a andaina do COG co Hospital Labaca.

En 1978-1980, o Concello decide reformar profundamente o Hospital, para transformalo nun Hospital Xeral con posibilidades de concertarse coa SS. Realízanse as obras, pero o acordo coa SS fracasa e o Hospital comeza a ser unha carga insoportable para o Concello, especialmente polo seu pequeno tamaño, polo que en 1986, chegouse ao acordo entre o COG (que se constitúe en Fundación indepediente) e o Concello, en forma de cesión administrativa por 50 anos e abonando un canon anual do 7% do valor estimado do inmoble e equipamento, con elevación anual do IPC. Asínase o acordo entre o Alcalde Francisco Vázquez e o Presidente da Fundación José Antonio Quiroga. O persoal, en agradecemento e recoñecemento do seu labor, fai un escrito pedindo que a Fundación se chame José Antonio Quiroga Piñeyro, cousa que se consegue, conservando o nome na actualidade.

A partir dese momento comeza un extraordinario desenvolvemento do COG instalado no Antigo Hospital Labaca, que continua nos nosos días, como un dos mellores Hospitais monográficos dedicado ao tratamento integral do cancro.

Mítico e desaparecido barrio chino na Coruña. Fonte de inspiración para Camilo José Cela en A familia de Pascual Duarte:

E fixen de todo un pouco -relata o atribulado Pascual- ata que terminei o meu tempo de porto de mar vivindo en casa da Apacha, na rúa do Papagaio, subindo á esquerda, onde servín un pouco para todo, aínda que o meu principal traballo limitábase a poñer de patitas na rúa a aqueles a quen se lles notaba que non ían máis que a alborotar.

En A cruz de San Andrés volve o barrio a colarse na literatura do Nobel:

O vento sopra con ira contra o rompeolas do Orzán espantando ás putas de cálea Papagaio, que tampouco son demasiado asustadizas, Marica a Caralluda de Valadouro, Trindade a Madrileña, Carmela Conacha Brava e outras, todas capaces de plantar cara a un mariñeiro inglés borracho

O alcalde Liaño Flores acabou por regalar a Cela a antiga placa da rúa

E l escritor e o alcalde Liaño Flores descorren a bandeira española que cubría a placa. Soa o himno nacional. Queda inaugurada a rolda Camilo José Cela. É o 25 de xullo de 1976. Á sobremesa, o autor da Colmea recibe a antiga placa de rúa Papagaio.

Fin de la historia:

• El Papagaio, de barrio chino a Urbanización Maravillas
• O Papagaio quere ser un modelo de reconversión de zonas degradada
  

A historia de dúas xeneracións pendente de contar

Maribel Longueira ralizou a reportaxe fotográfica do derribo das desaparecidas e literarias “casas do amor” coruñesas neste vídeo

A Blanca Quiroga foi a primeira embarcación de salvamento marítimo que operou en España. E aínda que agora lla cita como a primeira base da Cruz Vermella do Mar, foi unha iniciativa cidadá en 1970 por mor da traxedia do pesqueiro A Illa, que embarrancó a escasos metros do Faro de Hércules na Coruña. Familiares e veciños oían os seus berros desde terra.

Eran as cinco da madrugada e o pesqueiro A Illa navegaba cara ao porto da Coruña cunha boa marea de pescada. Por causas que trinta anos despois aínda non están claras, encallou contra os baixos da Torre Hércules. Só o maquinista do barco, Ramón Seoane Martínez puido ser recollido con vida despois de permanecer seis horas no mar agarrado a un taboleiro.

A traxedia da Illa é lembrada con rabia e desesperación polos cidadáns coruñeses, pero sobre todo polos veciños de As Lagoas. Escoitaban os prantos dos náufragos, as súas desesperadas chamadas de auxilio. Con todo era imposible facer nada por eles desde terra. Tirábanlle cabos pero o mar transformábaos en fíos de coser.

A frustración cidadá foi recollida por Francisco Dotras Lamberti (cónsul de Francia) nun movemento social que conseguiu traer ao porto da Coruña dúas embarcacións inglesas deseñadas para o rescate de persoas no mar. É dicir, foi unha iniciativa ciudadá a que conseguiu as donacións de particulares e instituciónss para que, en 1973, chegara a Coruña a lancha Blanca Quiroga.

Tras 29 anos de servizos, a pequena embarcación, que participou en incontables salvamentos e catástrofes como o Urquiola e o Mar Egeo, reposa e observa desde un recién recuperado parque da cidade. E supoño que non entende nosa torpe miopía que salta da festa do bronceador á traxedia de danos en paseos marítimos.

Agra de San Amaro	En 1940
Primeros tiempos del Club del Mar	Beiramar, liña do f.c. para a construción do dique de abrigo, 1953

un lugar no que os vecinñs podían vir a ducharse

A lei Moyano de 1857 establecía o deber do Estado de promover os ensinos para sordomudos e cegos, pero a finais do século XIX apenas existían uns poucos colexios públicos dedicados a eles en España. Se en materia de educación predominaba o atraso e o analfabetismo, no caso dos ensinos especiais o panorama era desolador. Fronte á inacción do Estado, foi a iniciativa persoal, movida pola caridade e a compaixón, a que logrou crear diferentes escolas para os que, de acordo coa mentalidade dominante naquela época, que se movía entre o desprezo e a misericordia, eran considerados como os desgraciados e infelices cegos.

Escola de cegos no campo da leña

Abriu con sete alumnos dos 15 invidentes que mendigaban na cidade. O 12 de outubro de 1895, no Campo da Leña, no baixo de cásaa número 8, inaugurábase a Escola de Cegos. Era a primeira que existía na Coruña e a segunda en Galicia, despois do Colexio de Sordomudos e Cegos establecido en 1864 en Santiago.

Pero a pesar de que a lei o contemplaba, foi unha iniciativa persoal do presbítero José María Salgado, que promoveu e conseguiu a axuda económica de amigos e protectores para abrir unha escola onde se impartirían clases de educación e instrución primaria para nenas e nenos cegos maiores de 7 anos e menores de 16. Ensinaríaselles a ler, escribir e contar, doutrina cristiá, gramática castelá, nocións de historia, xeografía e xeometría e, especialmente, música, estimada como o instrumento educativo e a ocupación máis apropiada para os cegos. As clases serían gratuítas para os pobres e de retribución convencional para os demais.

Documentación:

• Estudo de Ana Rodríguez Autora sobre a escola de cegos coruñesa do XIX

As fogueiras e as súas conversacións sobreviviron mesmo durante a ditadura pero, o que non conseguiu a represión, estallo levando por diante a “institucionalización” da festa. Cando fai algo máis dunha década a xente nova hibridó a antiga tradición levando as fogueiras á praia, a cidadanía acolleu con agarimo a evolución: gozabas da fogueira e as sardiñas no teu “sitio de sempre” e baixabas a gozar do espectáculo.

Porque iso era a noite de San Xoan na Coruña, unha noite de familias, amigos e conversacións en cada rúa, en todos os barrios, en toda a cidade.

A noite de San Xoan en Coruña sempre foi unha festa popular, entrañable e poderosa, á marxe da (rancia) versión institucional. Pero o poder non combate as lóxicas cidadás, usúrpaas. Desde fai un par de anos temos programa oficial, carteis en ingles e español (San Juan is back), normas reguladoras, multas, dispositivos especiais para “dirixir” os comportamentos… O espectáculo da praia volveuse masificado e insoportable, talvez por iso empézase a sentir o movemento de volta aos barrios…

A cidadanía fai a historia pero a súa temporalidade natural é anulada polas lóxicas do poder. Con todo a cidade global que pretendemos non existe, mesmo nas grandes urbes hai xerarquías e conviven distintos niveis de economía e relacións. En cada cidade hai moitas cidades.

Os primeiros terreos foron comprados en 1929 e o recinto ía chamarse Joaquín Costa

A voracidade inmobiliaria estivo a piques de tragarllo, pero ao final puido salvarse. Durante moitos anos permaneceu como un escampado, cunha canteira que convidaba o suicidio e unha estrutura do palacete (hoxe Casa das Ciencias) que lembraba a moitos o de Hiroshima despois da bomba atómica. Trátase do parque de Santa Margarita, felizmente inaugurado o 15 de xullo de 1977 polo alcalde José Manuel Liaño Flores, que exhortou aos coruñeses para conservalo con agarimo.

Foi en 1929 cando o Concello coruñés adquiriu os primeiros terreos do entón afastado monte de Santa Margarita, coa intención de crear un parque. A cidade tiña 75.000 habitantes e o orzamento municipal non chegaba aos cinco millóns de pesetas.

Foi, precisamente, a limitación orzamentaria a que fixo que a urbanización do recinto, que se ía a chamar parque Joaquín Costa, fose demorándose. A guerra civil do 36 arrinconó aínda máis o proxecto, que renaceu cando en maio de 1947 chegou á alcaldía Alfonso Molina Brandao.

Ao ano seguinte, o xa prestigiado arquitecto Juan González Cebrián, que precisamente obtivera o Premio Nacional de Arquitectura cun traballo sobre os xardíns españois, presentaba un ambicioso proxecto sobre o parque de Santa Margarita. Nunha entrevista aparecida a primeiros de decembro na prensa local, sinalaba González Cebrián: «O parque constará no seu conxunto dos seguintes elementos: parque periférico, Parterre, Escalinata, Xardín do Muíño e Xardín dos Estanques. Todos estes elementos estarán coidadosamente unificados mediante eixos reducidos por avenidas cun punto de partida común no estanque da parte máis alta do parque». Ao que engadía: «Todo o xardín, excepto a parte que mira á baía, estará coidadosamente illado pola vexetación proxectada da vista dos suburbios que actualmente rodean Santa Margarita».

Pero o elegante proxecto non chegaría a realizarse por problemas económicos. A comezos dos cincuenta comezou a construírse, onde hoxe está a Casa das Ciencias, un palacete, do que só se terminou a estrutura e que permanecería así ata que o alcalde Francisco Vázquez decidiu darlle o impulso definitivo.

Mentres tanto, as edificacións ían avanzando cara ao parque. Desaparecido o colexio Dequidt e o chalé de Molezún por unha banda, e non concretados os límites da zona da avenida de Finisterre e da zona contigua ao vello muíño, só permanecía como límite sólido as vivendas do Grupo Juan Canalejo, inauguradas nos 50 e que pretendían ser unha reprodución en barato da Cidade Xardín de Riazor.

O parque, con todo, serviu para esparexemento de moitos coruñeses, con algunhas celebracións tradicionais, como a romaría do mes de agosto, que contou con algunhas visitas do caudillo Franco, especialmente cando estaba de alcalde Alfonso Molina. Ao Generalísimo gustáballe sentar á sombra dos piñeiros e degustar a típica empanada, especialmente a de xoubas, mentres a súa esposa Carmen Polo prefería o polbo á galega.

Curiosa foi a emisora de RNE que nuns carromatos permaneceu preto do muíño durante moitos anos. Fora un agasallo de Hitler a Franco durante a Guerra Civil e, tras funcionar en Burgos ata 1939, chegou a Santa Margarita e rendeu os seus bos servizos na emisora local que comezou a funcionar en 1941. Hemeroteca da Voz de Galicia

Décadas de los 50, 60 y 70

En Santa Margarita había un camping…

Tecendo realidad-es

La ficción política se tropezó con la realidad ciudadana. Saltaban chispas por todas partes, pero parecía el cuento del lobo has que entró en acción la ciudadanía como suma de realidades que se tejen cuando alguna de esas chispas prenden. E a cidadanía decidiu ocupar o espazo público

1967: Carreiras de coches na Zapateira

Circuito urbano na cidade da Coruña, ano 1968

En febreiro de 2011 inaugurouse nas Arquerías do Ministerio de Fomento a Exposición “Efémeras, Alternativas habitables”, unha retrospectiva das propostas de vivenda efémera realizadas durante as últimas décadas. Dividíase en catro grandes grupos de proxectos baixo os títulos de Tecnoloxía, Emerxencia, Baixo custo e Faino a túa mesmo e incluíu desde os deseños de Archigram ata traballos recentes como os de Martín de Azúa pasando polos prototipos de Buckminster Fuller e leste Prototipo Bubble.

A guerrilla do ganchillo

A evolución na arte urbana, sobre todo desde os 70, deu paso a unha enriquecedora diversidade de formatos. Desde as súas reivindicativas orixes, o graffiti asentpuse como medio de expresión mesmo como ferramenta para humanizar e dar cor á o devaluado espazo urbano, que creceu esquecendo a expresión do persoal.

O yarn bombing é unha variante máis, neste caso un colorido exercicio que bota man de connotacións tan hogareñas como o punto e o bordado para revestir ou adornar elementos urbanos. A expresión humana sae á rúa para rasgar o gris que nos envolve e alterar a artificialidade do noso orde? que agora se agrava polo pesimismo da falta de visión.

A iniciativa xurdiu da incansable fábrica de ideas de Lucía e a idea era sinxela: vestir ao Soldado Romano de Botero situado ante a Domus coruñesa. O resultado foi unha canallada amable que xa nun día desapracible termino provocando que moitos viandantes abandonasen o paseo ao bordo do atlántico para fotografarse baixo esta imaxe peculiar.

De novo Lucía e a Guerrilla do Ganchillo reuníanse para dar un toque de cor, nesta ocasión vestindo unha trintena de árbores na coruñesa Praza de Pontevedra. Unha acción que espertou curiosidade e sorrisos de maneira inmediata por parte de toda a xente que nese momento pasaba pola zona. Un xesto amable, como no seu momento foi o vestir ao guerreiro da Domus.

Henry Chalfant sacaba fotos a trens e convois de metro alá polos 70. Era un labor continuado, e non lle pasou desapercibido o feito de que cada vez fosen máis numerosa e máis definida a presenza de graffities. Chalfant empezou a achegarse á mocidade dos suburbios, gañándose a súa confianza grazas ás súas fotos, servindo isto para que se convertese no primeiro gran cronista da cultura urbana desde finais desa década, co colofón que supuxo co-dirixir en 1983 a película capital sobre o street art: Style Wars.

Chalfant é, ademas de fotógrafo, antropólogo. Quizais este fóra o matiz diferenciador na súa capacidade para percibir visualmente algún tipo de relevancia na arte urbana. O seu achegamento a clans e segmentos rueiros serviulle para constatar que, efectivamente, en moitos casos os graffities eran marcas persoais, pero sobre todo chegaban a constituír un sistema de comunicación: desde a delimitación dos territorios, ata unha maneira de enviar mensaxes dunha zona da cidade a outra mediante os vagóns de metro que dun modo ou outro sempre chegaban.

**As institucións intentando sobrevivir a súa propia institucionalización**

O Día Internacional do Museo celébrase en todo o mundo desde 1977 (resolución 5, tomada na XII Asemblea Xeral do ICOM en Moscova) e o tema de cada ano é elixido polo Consello Internacional de Museos (ICOM), que vendo todos os organismos que o forman, non é calquera cousa.

O obxectivo da celebración é “ofrecer aos museos e aos seus profesionais a oportunidade de achegarse ao público e á sociedade e facerlles coñecer os cambios que os museos desenvolven”.

A cidadanía como excusa

• Definición oficial de museo: unha institución ao servizo da sociedade e do seu desenvolvemento.
• Procedemento de elección do lema anual: discútese en Noticias do ICOM, unha revista que da a coñecer as súas actividades e distribúese entre os membros.

O Día Internacional do Museo é un motivo para propiciar as iniciativas que promovan as súas institucións, destinadas ao público, tentando ademais dirixir a atención das institucións das que dependen e dos gobernos cara ás funcións e necesidades dos museos, e incrementando o diálogo entre os profesionais e as distintas disciplinas ou especialidades.

Coñecendo que cada país ten as súas propias tradicións e condicionantes, recoméndase que os membros organicen os seus eventos ao redor do 18 de maio, seguindo o espírito que o motiva: “Os Museos son un importante instrumento para o intercambio cultural, o enriquecemento das culturas e no avance do mutuo entendemento, da cooperación e da paz entre os pobos”.

Agosto de 2013: Primeiro combate de debuxantes

No xa afastado 8 de agosto na Coruña, nas belas instalacións de The Room, tivo lugar unha reunión nocturna de persoas da máis alta distinción social para divertirse nunha festa sempre merecedora de recordación e na que se solemnizaba o primeiro Combate de Debuxantes, organizado por AGPI, dentro dos fastos de Viñetas desde o Atlántico.

O orixinal evento reuniu a oito debuxantes, oito, de singular presenza. Nos combates uno contra un, ao “Eu o falcón“, enfrontáronse un debuxante do equipo vermello contra outro do equipo azul, nun ring con senllos blocs de debuxo de gran formato. Os motivos para plasmar proviñan da combinación de dúas palabras extraídas ao azar polo encantador público.

Tras 4 minutos de combate, a multitude congregada votaba mostrando a cartolina da cor do equipo do debuxante que crese merecedor da vitoria.

Auxe e declive

En 1896, o fotógrafo francés afincado na Coruña José Sellier Loup realizou a primeira proxección de películas dos Lumiére na cidade, segundo o produtor e estudioso do cinema Ignacio Benedeti. Pouco despois, gravaba na cidade as primeiras películas de cinema que se fixeron en Galicia: Enterro do Xeneral Sánchez Bregua, Orzán, ondada, e Temporal en Riazor son algúns dos títulos. Eran os primeiros compases dunha estreita relación da cidade co cinema, que tería un punto álxido a mediados do século pasado cando “a xente vivía para o cinema”, e este converteuse no acontecemento social por antonomasia.

Benedeti defende que a época dourada do cinema na cidade, cando estiveron abertos máis locais simultaneamente, sitúase entre 1939 e 1965. “Entre os corenta e principios dos sesenta, uns 18 locais cinematográficos competían entre si, sen contar coas salas de exhibición de ordes relixiosas e colexios e os cinema clubs”. Nesta época os empresarios investiron na Coruña para crear “suntuosos locais de exhibición, a cada cal máis grandioso, como o cinema Coruña, o teatro Colón ou o pequeno pero elegante Equitativa orixinal”.

Foi un período de auxe non xa polo número de cinemas, senón pola variedade. “Hai un maior número de salas nos multicines de agora, pero todas proxectan as mesmas películas”. Naquel entón, “cada cinema exhibía unha película diferente” e había un formato para cada tipo de público. Na escala da pirámide social, e do prezo das entradas, estaban os “cinemas de primeira”, salas do trinque do centro, que pasaban as “superproducciones”.

Logo estaban as salas do trinque periféricas, que se abastecían de filmes non tan populares. E, por último, os cinemas de barrio, con pases de reestrea e menos categoría, aos que “a xente ía pasalo ben” e había máis jarana. O público alborotaba especialmente no cinema Hércules, pois esta sala compartía propietario en o Monelos, e nos dous pasábase o mesmo filme, nos mesmos rolos de película e o mesmo día. O transportista tiña que levalos dun lado a outro con rapidez, pois, se se atrasaba, parábase a película e empezaban os asubíos e os pateos.

A partir de finais dos anos 60 incorporáronse tamén as salas de arte e ensaio, como o Goya, na que unha película que incluía a escena dun parto provocou desmaios entre o público asistente e ambulancias na porta. Pero nesta década o cinema empezou a súa decadencia. Primeiro o 600, as discotecas e a televisión, e logo o vídeo, foron facendo que decaese o hábito de ir ás salas.

Pero as películas non serían nada sen as persoas que ían velas e o percorrido está cheo das anécdotas e os personaxes que poboaron as salas coruñesas. Como o director de cine de terror Amando de Ossorio, “unha persoa esquecida que na cidade non ten nin unha esquina co seu nome, pero que en Estados Unidos é director de culto”, e que na súa infancia escoitaba o ruído do proxector do cinema París desde a súa xanela. Ou o acomodador Chousa, curtido na División Azul e que impoñía orde na sala do cinema Hércules, frecuentado polo público "do barrio chino, prostitutas, mariñeiros...“ antes de traballar no Equitativa.

E, por suposto, a figura de José Sellier, pois, despois da conferencia Benedeti mostrou una fotografía tridimensional que tomou o precursor do cine da inauguración do Obelisco, hai 120 anos.

O Centro Galego de Artes da Imaxe (CGAI-Filmoteca de Galicia) celebrou 25 anos da súa labor de recuperación do patrimonio fílmico galego coa proxección de tres pezas inéditas gravadas polo fotógrafo Anxo Branco Villar entre os anos 1929 e 1931 e custodiadas polo CGAI. As obras proxectadas para conmemorar promoción da difusión audiovisual do centro foron “Praia de Riazor”, “Dornier na Coruña” e ” Sanatoria de Oza e Praia de Lareto“.

As proxeccións foron presentadas polo fotógrafo e discípulo de Anxo Branco, Alberto Martí, quen é tamén o legatario do arquivo fotográfico e cinematográfico do estudo Foto Branco, que inclúe numerosas reportaxes da vida social na Coruña a mediados do século XX. Durante estes 25 anos, o centro proxectou máis de 7.500 filmes ante 300.000 espectadores. Ademais, contou cun equipo para a recuperación, conservación e difusión do patrimonio fílmico e fotográfico galego, así como na promoción entre a sociedade da comunidade.

50 anos do Andamio

A Coruña, finais dos anos cincuenta. Un grupo de afeccionados ao cinema, nun tempo sen cámaras dixitais, decide rodar unha película, O andamio (Rogelio Amigo, 1958), sobre un obreiro que morre tras caer dunha estada. A pesar do seu ton reivindicativo, o título logra burlar a censura e gaña un premio no Festival de San Sebastián en 1958. As autoridades decátanse entón do seu contido incendiario e deciden enterrar o filme.

Cincuenta anos despois, a produtora de Ángel Rueda e o Centro Galego das Artes da Imaxe (CGAI) restauraron a película maldita. Pero non só iso, reescribir a historia engadía novas miradas que merecían ser contadas. O proxecto foi documentado, e narrado, por José Manuel Sande.

A procura dos protagonistas da cinta serviu de fío argumental do documental 50 anos na Estada (Anxo Rueda, 2008), que trata de descifrar como se puido realizar unha película amateur destas caracteríticas nos anos cincuenta. Despois de 50 anos de silencio, ambas as películas estreáronse no CGAI.

Participar nel foi unha aventura deliciosa, a pesar da calor que facía en agosto en Madrid cando fomos a gravar a Rogelio Amigo. O seu reencontro con José Mª Pujalte, perdéronse a pista desde os anos 70, foi especialmente emocionante. É unha mágoa non ter tamén rexistro das anécdotas que se contaron. E as que foron xurdindo.

A pesar de que a gravación desta película non estaba suxeita a ningunha subvención, financiouse a través de patrocinios, parece perseguida por algún maleficio que a aparta dos camiños transitados. Ao ser de propiedade pública a única copia do curto orixinal, a súa distribución queda relegada aos circuítos de filmotecas e festivais. Unha magóa.

As periferias

O Xacobeo 2010 abriu unha nova liña de actuacions baixo o nome de Xacobeo Filme desde a cal aglutinaron proxectos con certa soleira da oferta audiovisual galega. Isto coincidiu no tempo co esforzo de Ángel Rueda por levantar un encontro, atípico e peculiar, ao redor dos límites do cinematográfico, con especial atención aos formatos primigenios, de aí o nome do certame: S8, Mostra de Cinema Periférico.

Co Super 8 como punto de partida explorarase a periferia do cine, dende as creacións máis vangardistas que se apoian nas novas tecnoloxías ata as técnicas cinematográficas tradicionais. Conceptos como, Cine Performativo, Expanded Cinema, Cine-Ensaio ou Cine Documental abordan dende a periferia un cinema que aposta pola conciliación entre os novos e os vellos modos de realización e produción.

A realidade foi máis aló. O S8 foi unha confluencia arriscada de talentos varios que se presentaban a un público que acudía tamén para recuperar como espazo aberto o antigo cárcere provincial, sede do certame.

Benvidos ao cárcere!

O primeiro éxito da mostra foi conseguir que, unha vez superada a expectación provocada pola apertura do edificio, o público involucrásese. O segundo, que a vangarda fose capaz de exporse sen adoctrinamientos, sabendo chegar a este público “casual”. O terceiro, colmar a aquelas persoas que xa sabían a que acudían, con cheos nas diferentes proxeccións e nas masterclass impartidas.

Relato persoal: Trash entre “amiguiños”

A miña tendencia a intelectualizar levoume a unha reflexión, non sei se ética ou estética, pero ao ser invocado, entrou en escea o Profesor Repronto e tívenme que render á evidencia. E como a vida son causalidades e casualidades, na Coruña celebrouse esta fin de semana a ( S8) I Mostra de Cinema Periférico e un dos dos seus eixos centrais foi o Trash entre amigos no antigo cárcere de Coruña, á que por fin se empeza a dar un uso “cultural” (por se a alguén quedaban dúbidas de que si é cultura).

Así que aí estiven eu (e moitísimas máis persoas pero máis novos) no patio de homes do antigo cárcere, á beira do noso Faro de Hércules Patrimonio da Humanidade vendo “O ataque dos mortos sen ollos” de Amando de Ossorio (1973/ 91’), da man de Rubén Lardín, o Señor Ausente, Nacho Vigalondo e O Profesor Repronto. Cos seus respectivos micrófonos en man, deleitáronnos cunha película paralela e simultánea, acompañados polos inestimables comentarios das gaivotas made in Galicia e convenientemente inspirados con bo licor café caseiro, en botella de deseño, que serviu de paso para establecer el marco de referencia con Lost.

Música grande en salas pequenas

En la sala Le Club

Francisco Pillado González (A Coruña, 1892-1977)

Retratou A Coruña e as súas xentes ao longo de varias décadas, foi un dos fundadores da Sociedade Fotográfica Coruñesa e asiduo interlocutor na rebotica de Pardo Reguera.

Unha Coruña pequena, que empezaba na Cidade Vella e pouco menos que terminaba na Praza de Ourense, e que el percorreu unha e mil veces en busca da mellor perspectiva ou a escena costumista máis auténtica. Outras son imaxes familiares. En todas poñía esmero no encadre -ás veces de gran modernidade e beleza formal- e nas sombras.

O primeiro documento gráfico coñecido sobre os concursos hípicos na cidade da Coruña data de 1906. No denominado pola prensa “Corralón da Gaiteira” anexo á fábrica de Tabacos, efectuáronse as probas ecuestres recollidas en fotografías da época.

A partir de 1911 o “Concurso Hípico Xeneral” trasládase á zona de Riazor, ao campo do Real Club Deportivo, coa colaboración “do préstamo amigable das tribunas do Club de Tiro de Pichón para aumentar as localidades. A finais dos anos 20, a competición desenvólvese no Campo da Estrada.

Canal Deportivo

O fútbol chega á cidade herculina por mar nos primeiros anos do século, en 1902, procedente do Reino Unido e traído por un coruñés, José María Abalo. Dous anos máis tarde, en marzo de 1904, ten lugar no Corralón da Gaiteira o primeiro partido “serio” de fútbol disputado na Coruña. Despois dos ensinos de Abalo aos seus compañeiros na antiga praza de touros, pasouse ao novo recinto para que un combinado coruñés, co pomposo nome de “Corunna”, enfrontásese á tripulación do barco inglés “Dilligent”. sentaron así as bases para que este novo deporte instalásese na cidade de maneira definitiva.

A primeira fotografía da que hai constancia nos máis de cen anos de historia do Real Club Deportivo da Coruña. A imaxe, que permanecía custodiada no arquivo municipal, foi tomada por Pedro Ferrer, un lendario fotógrafo da época, o 24 de agosto de 1907, apenas un ano despois da fundación do club.

A foto retrata un partido entre o Deportivo da Sala Calvet, denominación de entón do equipo coruñés, e o Pontevedra Sporting Club. O encontro celebrouse no Corralón da Gaiteira e formou parte do Campionato de Galicia e Asturias. Gañou o Pontevedra 1-2. No torneo tamén participou o Fortuna de Vigo, xerme do actual Celta.

A historia do Club Deportivo en si remóntase a 1906, ano en que quedou constituído formalmente o Club Deportivo da Sala Calvet, un prestixioso ximnasio de cálea Galera, en pleno corazón da cidade. O seu primeiro presidente foi Luís Cornide e a súa primeira formación deportiva a integrada por Salvador Fojón, Venancio Deus, Juan Long, Anxo Rodríguez, Manuel Álvarez, Daniel Aler, Paco Martínez, Félix da Paz, Virgilio Rodríguez, Juan Manuel López e Martínez Urioste. Era un Club dunha modalidade deportiva nova, considerada “exótica” polos mozos da época.

O 11 de maio de 1907 o gobernador civil, Luís Moyano, aproba os estatutos e regulamentos da nova sociedade. Ano e medio despois, o Rey Alfonso XIII, concede ao Club o título de Real, ao mesmo tempo que acepta a presidencia de honra do Real Club Deportivo da Coruña.

A febre do fútbol xa prendera en toda a cidade, o que provocou que, coincidindo co bautismo “real” do Club, inaugurásese no mesmo ano o primeiro campo do Deportivo, o do Corralón da Gaiteira, como antecedente máis importante ao campo de Riazor, que se estrearía pouco despois cun partido ante o Fortuna de Vigo.

Este primeiro recinto deportivo tiña 18.000 metros cadrados e as súas bancadas tiñan cabida para 6.000 espectadores. O seu impulsor e realizador fora Federico Fernández Amor Calvet. O antigo campo de Riazor estaba situado nas instalacións que agora ocupa o Colexio das Escravas. A presidencia do Deportivo ostentábaa nesta época Laureano Martínez e o equipo que inaugurou o campo foi o formado por Martínez, Long e Ancos, De Chairo, Martínez e Rajoy, Rodríguez, Álvarez, Recuncho, Paz e Portela.