A cruz gamada de San Amaro

Soldados nazis caídos en Galicia durante a II Guerra Mundial recibiron sepultura no cemiterio civil da Coruña cando o réxime de Hitler dirixíase cara ao ocaso do seu dominio

A Coruña, anos trinta. Unha gran bandeira nazi ondea no edificio do número 1 da praza de Mina, onde un día destes Amancio Ortega abrirá escaparates dunha das súas firmas e antes estaba o Cantón Bar e, máis tarde, Loewe, cando as empresas aínda facían agasallos a tutiplén. Eran os días do III Reich e varias insignias coa esvástica decoraban os espazos entre os portóns do señorial inmoble que vai de Sánchez Bregua á rúa Compostela. Era a sede do consulado de Alemaña que, máis tarde, ao estalar a contenda, trasladaríase á praza de Ourense.

Coa guerra, Galicia converteuse en base de operacións do réxime de Hitler grazas á xenerosidade de Franco: aeródromos camuflados, refuxio de submarinos nas rías, estacións de radio e de meteoroloxía, ademais de gran subministradora de wolframio, mineral estratéxico para a industria bélica alemá.

A División Azul era chamada a División 250 da Wehrmacht e os seus soldados, vestidos con uniformes alemáns, prestaban xuramento á bandeira nazi en lingua xermana e en castelán. A permisiva España, condescendiente co poderoso Eixo, pasara de neutral a declararse non belixerante e Galicia deveuse un centro de espionaxe internacional cuxo núcleo estaba na Coruña.

Unha emisora de radio nazi no monte de Santa Margarita, unha paragüería chamada A Alemá, navieras con nome tedesco e Franco, entre tanto, veraneando no pazo de Meirás, onde adoitaba reunir ao Consello de Ministros. Ese era o ambiente da Coruña ata o final da guerra, en maio de 1945.

Uns meses antes, en vésperas do derrubamento do III Reich, o 9 de novembro de 1944, era inaugurada unha gran tumba nazi na sección civil do cemiterio de San Amaro, erixida polo consulado na Coruña. “O mausoleo era sinxelo, e consistía nun moderno ronsel funerario de mármore ou especie de cipo, que presidía as tumbas”, segundo o historiador José María Reiriz na Coruña e a Segunda Guerra Mundial (Areas).

No seu centro, e na parte superior, estaba decorado cun bajorrelieve do Hoheitsabzeichen da Luftwaffe, ou sexa o aguia voando, coas ás estendidas e sostendo a cruz gamada entre as súas garras. Baixo este ornamento, unha inscrición: Hier Ruhen Deutsche Soldaten (Aquí xacen soldados alemáns). Aos lados do mausoleo, dous esvásticas esculpidas.

E1 magnífico sepulcro, que albergaba 16 sepulturas, estaba dedicado aos soldados alemáns caídos preto da Coruña nos anos 1942, 1943 e 1944, entre elas as de oito tripulantes do submarino Ou-966, afundido polos ingleses preto de Estaca de Bares, cuxos restos foran transladados desde o cemiterio de Ou Barqueiro.

A inauguración levou a cabo con toda a pompa. Houbo unha misa, á que asistiron un representante da embaixada de Alemaña, os agregados naval e aéreo e o xefe do Partido Nacionalsocialista en España. En representación española, autoridades civís e militares e membros da sociedade coruñesa. Tras o oficio relixioso, a comitiva trasladouse ao departamento civil do cemiterio, onde os prebostes nazis depositaron coroas de loureiro sobre as tumbas.

Hoxe non quedan vestixios á vista deste pasado nazi na Coruña. Os restos dos soldados enterrados en San Amaro foron trasladados en 1982 ao cemiterio xeral da II Guerra Mundial, aberto na localidade cacereña de Cuacos por acordo dos gobernos español e alemán para acoller aos máis de 150 aviadores e mariños caídos en España durante as dúas grandes guerras.

Coa escusa de que os restos do mausoleo non aparecen aos ollos do visitante, as autoridades municipais coruñesas esqueceron acabar con toda pegada dese escuro pasado, mesmo despois das queixas da Comisión pola Recuperación dá Memoria, ao descubrirse que aínda quedaba polo menos una das dúas cruces gamadas no seu privilexiado lugar orixinal, ocultada por un muro e a maleza.

Arquitectura militar: O Castelo de San Antón

Etapas constructivas do Castelo de San Antón

O castelo de San Diego foi demolido en 1963 para ampliar os peiraos. (Carlos Fernández, Historias da Coruña)

Resultaría inimaxinable que países como Francia ou Inglaterra, onde o respecto á historia é grande, cometesen o atentado que significa a derriba dun castelo do século XVII. Pero en España, onde o que estorba elimínase rápido, todo é posible. Tal sucedeu na Coruña, a mediados da década dos 60, cando o castelo de San Diego, que co de San Antón era un dos vellos baluartes da defensa da cidade, demoleuse co pretexto de que estorbaba para a ampliación do porto comercial.

O castelo comezara a construírse durante o mandato do capitán xeral de Galicia Pedro de Toledo, marqués de Mancera, entre 1630 e 1636, terminándoo o seu sucesor Francisco González de Andía e Irazábal, marqués de Valparaíso. Ao principio chamóuselle castelo de San Gaspar, pero a partir de 1644 xa se coñecería como castelo de San Diego.

No relato do ataque francés a Coruña de 1639 xa se falou da eficacia da nova fortificación, tendéndose entre San Diego e San Antón unha cadea que pechaba o porto, así como a utilidade da súa artillería, que non cesou de bombardear a escuadra do almirante Sourdis. Sobre o castelo, nunha elevación que o dominaba, o mesmo capitán xeral iniciou a construción doutro forte, do que se ten noticia por vez primeira en 1655 e que se chamaba Valparaíso. Estabilizado o forte e concluída a obra, San Diego foi gobernado por un capitán dos exércitos reais durante moitos anos. Mantiña San Diego tras as sucesivas obras e modificacións do século XVII, unha forma irregular adaptada ao saínte rochoso en que se asentaba, con dúas plataformas para artillería e un conxunto de locais agrupados no seu centro, nos que se atopaban os corpos de garda, o almacén, a capela, a polvoreira e o cuartel, todo iso para atender a unha potencia artilleira de 30 canóns.

Ao revés que San Antón, que foi illote ata hai non moito tempo, o de San Diego estaba unido a terra e non tiña foso. Abastecíase de auga nunha fonte distante 150 metros.

A finais do século XVIII edificouse o forte de Oza e o de Adormideras. Foi obra dos enxeñeiros Blas Gil de Bernabé. En 1886, o Goberno fixo público o seu desexo de conservar o castelo, mentres a Deputación e o Concello de Oza querían eliminalo. A favor destes dous últimos estaba Ramón Faginas, que, en 1890, pediu a eliminación do castelo para deixar construír aos donos dos terreos veciños.